Ljóðheimar og sagna
vefsíða Pjeturs Hafsteins Lárussonar
NOKKUR ORÐ UM HÆKUR.
Á 15. öld hófst sú gerð
kveðskapar, sem nefnd er "renga", til vegs, austur í Japan. Sá háttur
var hafður á, við gerð rengaljóða, að þau voru hvert
um sig, ort af nokkrum skáldum sameiginlega. Ýmist var hvert erindi 17
atkvæði (5 atkvæði í fyrstu og síðustu línu en 7
atkvæði í millilínunni), eða 14 atkvæði í tveimur
línum, 7 í hvorri. Erindunum var svo slegið saman í langt
ljóð og taldi hvert þeirra vanalega 100 erindi. Þótti við
hæfi, að gæta nokkurs virðuleika í rengaljóðum.
Á 17. öld leystu hækur (haikai),
rengaljóð af hólmi. Atkvæða og línufjöldi í
hækum er sá sami og í renguerindum. Aftur á móti var
upphaflega sá munur á rengaskáldskap og hækum, að meðan
rengaskáldin sveipuðu sig hátimbruðum alvarleika, gáfu
hækuskáldin sig glaðværð og kímni á vald, jafnvel
með nokkuð svo óhefluðum hætti. Í fyllingu tímans hafa
hækur tekið á sig fágaðra yfirbragð og að því
leyti svarið sig í ættina.
Sá er einnig munur á hækum og
rengaskáldskap, að hækurnar standa einar; ekki þarf að skeyta
þeim saman, til að úr þeim verði ljóð. En oft sakar
ekki, að beita þeirri list, að lesa milli línanna.
Hækur fjalla
gjarnan um tímann, t.d. árstíðirnar, nú eða
þá ástina, svo sem ber við í öllum greinum mannlegrar
tjáningar. Áður voru hækuskáld mun bundnari, hvað efni
varðaði, en nú er.
Á árunum eftir síðari
heimsstyrjöld breiddist hækuformið út til Vesturlanda og er nú
nokkuð vinsælt á þeim slóðum. Aðeins ein
hækubók hefur komið út á íslensku, "Meðan
þú gefur" eftir Gunnar Dal (Fjölvaútgáfan 1996). Í
bók Einars Sveinssonar, Eos sem Helgafell gaf út árið 1968, eru
tólf hækur sem höfundurinn kallar "þríhendur."
Ellefu þeirra eru frumortar, en einn þýdd. Þess utan hafa
ýmsir fengist við að þýða hækur og yrka eitthvað
í líkingu við þær, án þess að fylgja
réttu formi. Verður hver og einn, að gera upp hug sinn til slíkrar
iðju.
Það skáld, sem talið
er, að eigi heiðurinn af því, að hafa hafið hækur til vegs
og virðingar er Basho Matsuo, sem uppi var á árunum 1644 til 1694.
Eins
og sjá má, fylgja þessum hækum mínum nokkrar vatnslitamyndir.
Hans Christiansen, myndlistamaður í Hveragerði á heiðurinn af
gerð þeirra. Eru þær seldar sem gjafakort í Smiðjunni,
handverkshúsi, Breiðumörk 26, Hveragerði og er hæka skrifuð
á hver kort. Smiðjan er opin alla daga milli klukkan 13.00 og 18.00, nema
mánudaga. Hvert kort kostar 550 krónur.
1
Vorið hneigir sig
fyrir laufskrúði sumars
sem hausti lýtur.
2
Ef haustið er rautt
og gult á greinum
trjánna
er brottför þess hvít.
3
Nóttin bregður
lit
er stíga stjörnur dansinn
á dimmum himni.
4
Morgunroðinn slær
geisla á tehús skáldsins
þegar ljóð fæðist.
5
Stjörnubjarminn dvín
er morgunn siglir að storð
gullslegnum seglum.
6
Náttregnið
kveður
taktfast á þakinu óð
fuglsnef undir væng
7
Ský sigla vestur
yfir græna sléttuna
mildan sumardag.
8
Köttur í glugga
vindur á sléttunni hvín
ró
værir hugann.
9
Gullregn í blænum
bærist undurrótt
meðan
fuglsins stef hljómar.
10
Mús skýst í holu
kötturinn læðist nærri
örlögum frestað.
11
Sé haldið vestur
hverfur austrið í fjarska
sól
skín að baki.
12
Vorregnið vekur
mér jafnan þanka
slíka
hvenær ilma blóm?
13
Grasið í vindi
syngur
sumrinu lagstúf
sjá, hér býr ástin.
14
Snær
á fjallinu
og haustið kveður sér hljóðs
með
nöprum hlátri.
15
Sé lífið dauða
háð
líkt og regnið skýi
hvert fellur það þá?
16
Ærulaus maður
á sína einustu von
í minnisleysi.
17
Ljóðið er bundið
hugsun, tónum og litum
minning
í orðum.
18
Þvottur á snúru
hangir í regnvotri
værð
ský sigla á braut.
19
Undir kóngsfæti
lá vegurinn til austurs
hvaða konungs þá?
20
Trúin flytur fjöll
fjöll varpa trú yfir grund
sé
trú nógu heit.
21
Blóm brosa að sól
ský
ryðjast í vesturátt
regnið hefur kvatt.
22
Kútur
við rúmgafl
ó, tæra vín á bikar
unga
vökunótt.
23
Reykjafjall vakir
yfir sléttunni í
nótt
húmið boðar haust.
24
Gras grær á velli
blómin anga í beði
áin rennur stríð.
25
Nú andar þögnin
grenið skríður upp fjallið
hver blundar í hlíð.
26
Skógarstígurinn
hvíslar sögu í eyra
hér liggja mörg spor.
27
Birtan dvín aldrei
þeim augum sem brosandi
horfa á heiminn.
28
Hér hangir á vegg
liðinna tíma minning
mynd horfins
vinar.
29
Morgundögg glitrar
dagur til lífsins vaknar
nótt
víkur á braut.
30
Auðnuspor fagna
hverjum fæti er ratar
eftir þeirra slóð.
31
Stráhattur kælir
höfuð skálds í sólinni
húnverskur forðum.
32
Þröstur syngur óð
okkur báðum til yndis
í kyrrum skógi.
33
Skuggsæll garðstígur
veit
á sól handan runna
blómin bíða regns.
34
Regnskýin hrannast
upp á hvelfdum himninum
og bíða
fallsins.
35
Stytta á torgi
er áminning þörf og
góð
um dauða frægra.
36
Fiskur í vatni
syndir til
yndisauka
hvassri veiðkló.
37
Sú gamla syngur
sinn söng
með eigin nefi
á ekki önnur.
38
Sól hnígur og
rís
glitrandi á festingu
eilífðarinnar.
39
Hundur
leggur skott
milli lúinna lappa
slíkt hæfir ýmsum.
40
Værir þú fjarri
dveldi hjarta mitt þó nær
þér sem ég elska.
41
Siglir skip að strönd
er
myrkrið hjúpar sæinn
löng er leið heiman.
42
Blærinn
bærir lauf
í iðandi trjám þorpsins
vindur að sunnan.
43
Undir heiðinni
kúrir þorpið í rósemd
kyrrð þess er fögur.
44
Víð er mánaslóð
elskendur í kjölfarið
halda draumvegu.
45
Kvöldkul af hafi
hrafnar fljúga í björgin
fjallið sveipast þögn.
46
Nóttin er þögul
nóttin er dul og þögul
og
ráðgáta mín.
47
Hús stendur á hæð
þaðan sér vítt til vega
þó innan
sjónmáls.
48
Skjaldböku ber hratt
yfir þegar þess er
gætt
hverju trúað er.
49
Enn blundar Hekla
tröllkona elds
og ísa
kraumar í iðrum.
50
Ástin er lífið
söngur þess, gleði og sorg
brosandi tár.
51
Að elska
er líf
hatrið er dauða bundið
ástin er lífið.
52
Vínið er tær lind
sem morgundögg á blómi
merlar sæla þess.
53
Æskuárin græn
á
víðum sumarvelli
hvítt er í norðri.
54
Einn er guð
himna
og jarðarsmiðurinn snjall
mannpeð þess gættu.
55
Að stíga dansinn
er máninn glætu varpar
slíkt
hæfir glöðum.
56
Spekingur situr
lífs með í kolli
gátu
og spaklega spurn.
57
Fugl syngur á grein
skáldið
dregur upp penna
vorblær kyssir jörð.
58
Fögur fjallasýn
er sem bikar á vörum
nautn og vekur spurn.
59
Tregaslóð
gengin
senn rökkvar yfir vegi
heyr, hvaðan gustar?
60
Laufskáli
myndar
hvelfing um mannanna spor
og hverfulleika.
61
Skýin hrannast upp
það boðar storm úr vestri
kyrrðin ríkir enn.
62
Kettlingur malar
í fangi duldrar konu
rökkurstund í
værð.
63
Logn undan stormi
hvín í
bráðræði vinda
þá nótt er úti.
64
Garðbekkur bíður
eftir gesti að dvelja
í
blómailmi.
65
Regnið hylur fjöll
gerist nú grár
dagurinn
sól handan skýja.
66
Vínbúðin brosir
mót lúnum göngumanni
velkominn vinur.
67
Rautt á
flöskunni
ó, þú ljúfra drauma vín
ég
drekk þína skál.
68
Brúnn skógarstígur
dylst í grænni laufkrónu
slóð elskendanna.
69
Morgunkyrrð rofin
lóunnar söng í varpi
ann sól
þeirri stund.
70
Hverju hvíslar fjall
að sléttu
þá vindur blæs
mannheimar sofa.
71
Ástarorð
hvísluð
meðan morgunn rís austan
sól heilsar landi.
72
Svefn sígur á brá
bókin hallast að höfði
ljóðið minnist við drauma.
73
Kónguló spynnur
smáflugum grimmdar örlög
í fögrum vefi.
74
Hundur
í bandi
skáld, sem þráir frægðarorð
hvor
sér spegilmynd.
75
Orð bera hugsun
sé viturlega talað
heimskum hæfir þögn.
76
Ástina segir
hún
lítt til að treysta á
en mun þó vona.
77
Sé
haldið austur
liggur leiðin til vesturs
hnattarins lögun.
78
Að
bresti þau bönd
er tryggðin knýtti forðum
sú gamla
saga.
79
Að hlátur lengi
dvöl í lífsins táradal
má hlálegt telja.
80
Í æðum skáldsins
renna ólgandi straumar
strönd handan sjónmáls.
81
Einmana hestur
bítur í haga grasið
um niðdimma nótt.
82
Kyrr lind í haga
nærri hvítri jökulrót
brúnn hestur á beit.
83
Marglitt laufskrúðið
fagnar
svölum haustvindum
vængi ber við ský.
84
Hrafn sem
tinnuflís
á himni bláum hverfur
sjónum í fjarska.
85
Í grænum lundi
syngur þröstur að morgni
lífi til dýrðar.
86
Líf af lífi grær
ó, ljúfi sumartími
senn gulnar hausti.
87
Blóm
í beði grær
regnið svalar blöðum þess
litadýrð dansar.
88
Grasið teygar dögg
morguninn rís
úr rökkri
síðsumarnætur.
89
Sumarsins rósemd
vakir yfir fjallstindi
fugl situr á klöpp.
90
Regnið leggur
værð
yfir þorpsins grænu voð
gömul kona á
rölti.
91
Morgunroði slær
bjarma á fljótsins helgi
líf kætir bakka.
92
Ölfusá streymir
þögul og
lyng til sjávar
þó hvískra flúðir.
93
Hvað
berst með laufi
grænum lit þess og angan
vegleysu stríða?
94
Rótt er við vatnið
á bökkum þess hugurinn
dvelur í friði.
95
Söngur úr sefi
söngur úr
dimmu sefi
skáldsins dýpsta værð.
96
Ljóðið
er söngur
í hjarta þess sem lifir
ómar mót myrkri.
97
Máni siglir höf
dimmra skýja vetrarnótt
rok
í kjölfari.
98
Einu skrefi nær
er maður guði sínum
við fagra hugsun.
99
Eyrarbakki fjær
handan grænnrar
sléttunnar
hafblámi sunnar.
100
Kögunarhól ber
fyrir
Selfoss héðan séð
leiðin fjær hulin.
101
Spói
vellur óð
vori með sínu nefi
sól skín í
heiði.
102
Eyjar í fjarska
hvíla á öldum hafsins
máni fer sér hægt.
103
Hvítmáluð húsin
í rökkri undir fjalli
nær sér til hrossa.
104
Ingólfsfjall teygir
anga fram græna sléttu
vegur sker
landið.
105
Fákarnir spretta
úr spori, glæst er förin
hófadyn ber vítt.
106
Enn tifar klukkan
á veggnum sinn
hæga söng
þó hratt fljúgi stund.
107
Kvöldið
er fagurt
tigin ró þess og mildi
storð í
rökkurværð.
108
Heitt te á könnu
silkidúkur
á borði
aðeins tveir bollar.
109
Tveir vinir drekka
skál
sinna ljúfu drauma
vínið vekur þrá.
110
Fjallið
vekur spurn
hversu hátt er á tind þess
ef hann er þá
til.
111
Ótt ber hann um tún
slyngasta sláttumanninn
og
slær hvergi af.
112
Tár fellur í glas
ó, þú
hin ljúfsára nautn
drottning einsemdar.
113
Fluga á sveimi
suðar kringum ljósið
daufur er bjarmi.
114
Sumarstund
líður
hægt mót svölu hausti
morgunkyrrðin
ljúf.
115
Hraunið á heiðinni
angar af grænum mosa
neðan streymir fljót.
116
Skáldfáki riðið
geyst
um loftsali víða
stjörnuhröpin tíð.
117
Í grænum lundi
liggur leyndardómur dýr
gamall og
þó nýr.
118
Kvöldsól á himni
ég lyfti
rauðu glasi
henni til heiðurs.
119
Hún hefur spunnið
sér vef í glugga mínum
sú margfóta frú.
120
Við stíginn grær blóm
ferðalúnum til yndis
dveljum hér um stund.
121
Rór hverja stundu
dvelur hann í
skel sinni
hæglætismaður.
122
Torgið er vegur
að heiman
og aftur heim
lúnum til hvíldar.
123
Gosbrunnur svalar
mér
þyrstum á langri för
áfram skal halda.
124
Bjórvembill kjagar
drekkandi yfir torgið
þorstanum svalað.
125
Kvöldsvalinn lokkar
af götukrá inn í hús
þar skal nú teygað.
126
Öldungis réttmæt
er
skoðun sú og útbreydd
að öl sé bölsbót.
127
Vatnið í fjarska
er huldið grænum skógi
sól varpar geislum.
128
Ugla að kveldi
vælandi á
grænni grein
sjálenst sumarkvöld.
129
Þungskýjað
nokkuð
yfir slegnum ökrum
vindur af hafi.
130
Slóðin er ei
löng
og auðrakin oft milli
vonar og ótta.
131
Syngur í
skógi
fuglinn sem leynt fer augum
en gleður eyrun.
132
Fagurt er
sumar
og elskar öllu heitar
mannabörnin smá.
133
Refur í
skógi
svangur leitar hann ætis
yrlingum smáum.
134
Fuglinn
á hreiðri
sá væntir tæpast mikils
um niðdimma
nótt.
135
Málari á blað
dregur myndina snjalla
hver ann
slíkri sjón?
136
Regn á jörð fellur
grátt er
nú um að litast
skógar þó grænir.
137
Hér má heyra söng
fugla í grænum lundi
ljúfa
morgunstund.
138
Gengur í grasi
háu og fer sér hægan
refur að nóttu.
139
Leitar leiðar út
úr
ógöngum smáfuglinn
með val að baki.
140
Víst
dregur hafið
hugann að djúpsins niði
í sérhverri
sál.
141
Morgunstund, ég nem
brjóst hennar bærast sem ann
ég öllu heitar.
142
Sofandi drengur
á vit hvaða
ævintýrs
bera þig draumar?
143
Í landi Kaj Munks
leitar á hugann sú spurn
hvers frelsið krefjist.
144
Sumarregn
fellur
blíðlegt á danska akra
uppskeran nálgast.
145
Hljótt ber vind um skóg
hvíslar í laufi eikur
sumarkvæði ljúft.
146
Danmörk er ljúf snót
Ísland glottandi rusti
þó af sömu rót.
147
Kóngur ríður hægt
en af festu fram götu
böðlar fyllast beyg.
148
Öl skal nú kneyfa
og ekki af
sér draga
nætur né daga.
149
Foxfort sögðu þeir
réttnefni sannast vera
á rósemdar slóð.
150
Eskiholt sunnan
Atlansálanna djúpu
borgfirsk sú minning.
151
Hólakot nefnist
skjól undan borgarþyti
fjörður
í huga.
152
Kóngsins nýja torg;
þar má nú
flestu trúa
í sunnan golu.
153
Api í búri
frændi minn hvort sem þú ert
Blöndal eða Briem.
154
Dvelur sumarlangt
í heimi sem hún skapar
fjarri borgarþys.
155
Greifahöll nokkur
stendur rétt utan vegar
napurt blæs
sagan.
156
Siglir hver sinn sjó
samskipa engum öðrum
land fjarri
sjónum.
157
Horfir á akur
dregur liti á striga
skapandi
festu.
158
Fortíð og framtíð
báðar svo fjarri
nútíð
í tímahraki.
159
Klukkan slær sín
högg
svo ótt sem jafnan áður
og þó undrumst
við.
160
Páfugl á göngu
sperrir sitt litríka
stél
ráðherra garðsins.
161
Fredriksberg Have
þar
undum við nokkra stund
ljúfan sumardag.
162
Hæka er hugsun
mynd
í huganum dregin
í mildum litum.
163
Heimurinn er stór
en
fætur þínir smáir
leggðu samt í hann.
164
Ljósið í lofti
logar á einni peru
máni veður
ský.
165
Á hækuslóð geng
ég við vatnið
fagurblátt
undir laufkrónu.
166
Vindur blæs sunnan
þýður, rétt bærir laufið
fluga sest á
blóm.
167
Snigill á spretti
hleypur á sína vísu
skógur að baki.
168
Fífill í varpa
hún
nálgast, slátturvélin
blessuð sólin skín.
169
Símastaurinn rís
upp úr iðandi kjarri
ber hvort sín
boðin.
170
Bleikan mána ber
um himinhvolfin dimmu
sigð á
langri för.
171
Visku minnar ljós
mun lagt undir mæliker
og
léttvægt fundið.
172
Mikið er fífill
smár undir
kýprustrénu
en bjartari því.
173
Bein konunganna
liggja í glæstum kistum
tímans tönn nagar.
174
Gamla
sagnabarn;
keisarinn enn berrassa
allt við það sama.
175
Hermenn
á flakki
grænklæddir mömmustrákar
að friða
heiminn.
176
Liggur á jörðu
flugvöllur kyrr eins og steinn
þó skal haldið heim.
177
Ef loftið er blátt
má telja víst það sé
jafnframt nokkuð hátt.
178
Far vel Reykjavík
þorpsborgin lítils hugar
en
stórra orða.
179
Blóm í kjarri vex
í skjóli
grænna trjáa
fugl syngur á grein.
180
Blóm í haga
vex
dafnar í sumarblíðu
farðu þér hægt haust.
181
Sól í sunnanblæ
heilsar á sumardegi
pjakknum
honum mér
182
Ljúft er að vera
ungur í fögrum heimi
draumlöndum bundin.
183
Yndið þitt mesta
fegurst sýn augna
þinna
spegilmyndin þín.
184
Skýjum ofar ber
mig
loftvegu heim á leið
far vel, danska grund.
185
Hvað er haginn
grænn
ef lamb er hvergi á beit
augu án sjónar.
186
Söngur í lofti
álftir ber yfir vatnið
borsa augu vors.
187
Sú er trú tryggust
sem úr efa er sprottin
leitandi
sálna.
188
Heitast elska ég
frið þinna blíðu
augna
huldukona mín.
189
Ég svaf eins og steinn
meðan
sól reis á himni
fagurt að vakna.
190
Sérdeilis fagur
er dagurinn og ríkur
af veðurblíðu.
191
Ölfusið
baðað
í sólarljósi björtu
vart ský á
himni.
192
Veðrið er víðast
umræðuefni dagsins
stef
innan lagsins.
193
Sólin á tölti
um himinhvolfið bjarta
líkt og foli knár.
194
Skip siglir heiman
yfir höfin
víð og breið
land hverfur sjónum.
195
Á safni situr
vörður skjala og sögu
stundirnar flæða.
196
Ég
handar þinnar
leita um niðdimma nótt
þú ljós
á vegi.
197
Hverja sál blessar
Drottin á vegleið strangri
heim liggur leiðin.
198
Heppnir menn stinga
sig sjálfa á
rauðri rós
óheppnir á drós.
199
Að fagurt
sé haust
er gömul saga og ný
þó vetur boði.
200
Sólin stígur dans
augum til yndis í leik
á
ljúfum nótum.
201
Syng lífinu óð
meðan dagurinn
dansar
vítt um himingeim.
202
Friður í hjarta
er syngur vor
í lofti
og grösin grænka.
203
Birta í huga
hvers
þess sem elskað getur
í sannri auðmýkt.
204
Sigla
himinský
austur í átt að Heklu
sú gamla blundar.
205
Ofan af Kömbum
blasa Eyjar við sjónum
í tiginni
ró.
206
Stjörnur stíga dans
á næturhimni myrkum
sköpun til dýrðar.
207
Lífið segja þeir
lotterí, og mikið rétt
það vinna fáir.
208
Svefninn sækir að
þyngir brá og værir hug
nem
brátt draumalönd.
209
Dapurt er lífið
í dauðans
dimma skugga
svörtust nóttin sú.
210
Rós þér
til yndis
með litlu ljóði gef ég
að gleðja hug
þinn.
211
Hugarró mér berst
með sunnanblænum milda
þá vorið lifnar.
212
Klukkan hún tifar
tíðindi varla teljast
högg hennar markviss.
213
Fjallasýn
fagra
tæpast þó tígurlega
ber fyrir augu.
214
Regnvotar götur
fölnandi laufið fellur
svo líður hver
stund.
215
Göngum áleiðis
ein, helga stund með Guði
-
óendanleiki.
216
Grimm gerast örlög
rjúpu greni nærri
saddur mun rebbi.
217
Bros augna þinna
færir mér vor í
hjarta
mín sól á himni.
218
Að kenna er list
að
læra þó enn meiri
það þjálfar eyrun.
219
Ég elska lífið
jafn undarlegt og það er
í
dulúð sinni.
220
Dansað á rósum
slíkt er
þyrnum stráð iðja
stingur í iljar.
221
Að holdið
sé hey
má til sanns vegar færa
hart er heyleysi.
222
Rökkurslóð gengin
nokkur harmur að baki
sól í
sjónmáli.
223
Gjallandi lúðrar
allir þeir
glæstu herir
og kirkjugarðar.
224
Happ er þögn manna
þegar syngur í skógi
fugl á vordegi.