SMÁSÖGUR FRÁ GEORGÍU

Ljóðheimar og sagna
vefsíða Pjeturs Hafsteins Lárussonar

NOKKRAR SMÁSÖGUR FRÁ GEORGÍU

Pjetur Hafstein Lárusson og Grigol Matsjavariani

AÐFARARORÐ

        Í október árið 1992 birtist í Morgunblaðinu bréf frá ungum Georgíumanni, Grigol Matsjavariani að nafni. Óskaði hann þar eftir því, að komast í samband við Íslendinga, enda hafði hann lært íslensku við erfið skilyrði og vildi auka þekkingu sína á þeirri tungu. Er ekki að orðlengja það, en bréf þetta skilaði þeim árangri, að Davíð Oddson forsætisráðherra, bauð Grigol og konu hans, Irmu Odevoladze til Íslands. Dvöldu þau hér frá því í ársbyrjun 1993 og fram á vor.
        Meðan á dvöl þeirra hjóna stóð, varð ég þeirrar ánægju aðnjótandi að kynnast þeim. Það varð að samkomulagi með okkur Grigol, að ég aðstoðaði hann við íslenskuþýðingar á georgískum bókmenntaverkum. Því miður er ég ekki sleipari í tungu Georgíumanna en svo, að ég skil ekki einu sinni letrið sem þeir nota. Samvinna okkar Grigols takmarkaðist því við það, að hann grófþýddi yfir á íslensku, en ég slípaði þýðingar hans. Unnum við þannig saman við þýðingu á helgisögninni „Píslarvætti hinnar heilögu Sjúsjanikar drottningar". Sú sögn er frá fimmtu öld og kom íslensk þýðing hennar út á vegum bókaútgáfunnar Fjölva árið 1996. Er það hin vandaðasta útgáfa, fagurlega myndskreytt af georgískri listakonu, Dali Mukhadze að nafni. Verður ekki annað sagt, en að sú útgáfa sé Þorsteini Thorarensen bókaútgefanda til sóma.
        Þegar þau Grigol og Irma snéru heim til Georgíu vorið 1993, var ætlunin að samstarf okkar Grigols héldi áfram. Póstsamgöngur milli landanna voru hins vegar það ótryggar, að ekki gat af því orðið. En Grigol hélt áfram að grófþýða georgískar bókmenntir yfir á íslensku, enda hugðumst við hittast þegar færi gæfist. Af endurfundum okkar varð þó ekki. Þann 21. mars 1996 lenti Grigol í bílslysi, sem leiddi hann til dauða, aðeins 33 ára að aldri.
        Þegar Grigol lést, hafði hann grófþýtt nokkrar georgískar smásögur á íslensku. Skömmu eftir lát hans kom ekkja hans, Irma, til Íslands, þar sem hún stundar nú íslenskumám við Háskólann. Hafði hún þessi verk Grigols með í farteskinu. Hef ég nú farið yfir þær þessara grófþýðinga, sem hér birtast. Þess ber og að geta, að Grigol vann ekki aðeins að þýðingum georgískra bókmennta á íslensku. Hann þýddi á móðurmál sitt ævisögu Jóns Arasonar eftir Þórhall Guttormsson og kom sú bók út í Tbilisi árið 1997. Sama ár komu út í einni bók, þýðingar hans á íslenskum fornbókmenntum, þ.á.m. Gunnlaugssögu ormstungu og Grænlendingasögu.

NOKKUR ORÐ UM HÖFUNDA SMÁSAGNANNA

Ilja Tsjavtsjavadze, höfundur smásögunnar Í gálganum fæddist þann 27. október á því herrans ári 1837, í sveit þeirri í austurhluta Georgíu, sem Kvareli heitir. Hann þótti mikill þjóðmálaskröungur og andlegur leiðtogi Georgíumanna. Tvítugur að aldri hleypti Tsjavtsjavadze heimdraganum og hélt til St. Pétursborgar þeirra erinda, að leggja stund á laganám. Þar dvaldi hann til ársins 1861 og hafði dvölin í höfuðborg Rússakeisara mikil áhrif á hann, bæði sem rithöfund og að öðru leyti. Á þessum tíma voru skrifaðar merkar bókmenntir, sem urðu hvati í listrænum efnum Georgíumanna. Ekki fór Tsjavtsjavadze varhluta af því, enda tamdi hann sér jafnt evrópska sem georgíska menningu. Skrifaði hann bæði ljóð og lausamáls bókmenntir. Einnig stóð hann í útgáfu tímarita. Árið 1873 þýddi Tsjavtsjavadze Lér konung Shakespeares í félagi við Ivane Djavakhishvili. Einnig skrifaði hann merkar ritgerðir, s.s. um bókmenntir og fræðslumál.
Þau urðu örlög þessa merka rithöfundar og fræðinmanns, að hann var myrtur þann 30. ágúst árið 1907.

Þá er að nefna Giorgi Leonidze, höfund smásögunnar Óskatréð. Hann fæddist þann 27. desember árið 1898. Líkt og Tsjavtsjavadze var hann mikill þjóðmálaskröungur og var það ekki síst fyrir forgöngu hans, að stofnað var þjóðminjasafn í Georgíu, sem eftir dauða hans ber nafn hans. Giorgi Leonidze lést þann 9. ágúst árið 1966.

Höfundur smásögunnar, Dæmd reykjarpípa, Vazja Pshavela fæddist árið 1861. Hann reyndi fyrir sér í guðfræðinámi, líkt og alræmdur landi hans og samtíðarmaður, sem ekki skal nefndur hér, en snéri sér fljótlega að kennaranámi. Eftir að hafa lokið því, var hann um tíma farandkennari, en settist loks að í fæðingarsveit sinni og kenndi þar. Skáldverk sín, sögur, smásögur, ljóð, bæði fyrir börn og fullorðna, skrifaði hann á nóttinni. Einnig vann hann mikið við söfnun alþýðukveðskapar. Ekki varð Pshavelta frægur af verkum sínum í lifanda lífi, en þeim mun betur þekktur eftir andlátið. Hafa verk hans verið þýdd á margar tungur, m.a. rússnesku, ensku, þýsku og frönsku. Hann andaðist í Tbilisi, höfuðborg Georgíu 27. júlí árið 1915.

Tsjola Lomtatidze, sá er samdi smásöguna Grammófónninn, fæddist í héraðinu Tsjokhatári í vesturhluta Georgíu, nánar tiltekið þar í sveit, sem kallað er Tsjatsíeti. Fæðingu hans bar upp á 24. dag júnímánaðar, á því herrans ári 1879. Ungur að árum tileinkaði Lomtatidze sér marxsma og var fyrir vikið rekinn úr skóla. Hann tók virkan þátt í pólitísku starfi og naut um tíma gistivináttu keisarans, sem pólitískur fangi í Úkraníu. Það var á árunum 1907 til 1914. Þá var hann látinn laus en fékk þó ekki að snúa aftur heim. Hann lést í rússnesku borginni Saratov þann 11. september árið 1915. Lomtatidze skrifaði verk sín, sem bæði eru í bundnu máli og lausu, á miklum umbrotatímum í sögu rússneska keisaradæmisins. Þótti hann feta stigu raunsæishöfunda og byltingarsinna.

Akaki Cereteli, höfundur smásögunnar Tveir draumar, fæddist þann 9. júní árið 1840, í sveit þeirri er Skhitori kallast. Er hún í vesturhluta Georgíu. Árið 1852 hóf hann nám í menntaskólanum í Kútaisi, sem er stærsta borg Georgíu að Tbilisi frátalinni. Sjö árum síðar lá leið hans til St. Pétursborgar, þar sem hann innritaðist í austurmáladeildina við háskólann þar. Það var á þessum tíma, sem Cereteli hóf að skrifa. Eftir hann liggja ljóð, smásögur og leikrit. Cereteli þótti gamansamur maður og kalla Georgíumenn hann gjarnan „lævirkja Georgíu". Heimildarmynd hefur verið gerð um ævi hans, sem og leikin kvikmynd. Akaki Cereteli lést árið 1915.

P.H.L.

ILJA TSJAVTSJAVADZE

Í GÁLGANUM

Grófþýðing: Grigol Matsjavaraiani.

Yfirferð þýðingar: Pjetur Hafstein Lárusson.

Það var hásumar. Dalirnir og fjallgarðurinn voru skrælnaðir af þurrki og höfðu brugðið lit. Þann dag er við byrjum á sögunni, brenndi sólin landið, svo það var glóðheit líkt og kyntur ofn. Lémagna af hitanum drógu menn andann við illan leik. Tvíhjólavagnarnir stóðu í röð við Lotsjinigil. Svo mjög hafði sjatnað í ánni í gilinu, vegna þurrkanna að hún læddist milli steinanna á gilsbotninum. Vesælu vagneklarnir sem voru á leið til borgarinnar til að selja þar vín, lágu undir vögnunum örmagna af hitanum og snéru andliti sínu til jarðar. Allir sváfu þeir en nokkrir strákar stóðu við árbakkann og heltu vatni úr tréausum á griðunga, sem lágu í leti og glenntu upp ginin. Fáein naut stóðu þarna jórtrandi með lokuð augu. Þau slóu til halanum til að fæla burt flugur.

Sólin hélt til vesturs. Molluheitt loftið bærði á sér. Og þessi þöguli staður lét til sín heyra. Smám saman risu vagneklarnir á fætur og hristu af sér deyfðina. Þeir helltu vatni á andlit sér og ráku eykin til að binda á þau klafana. Dýrin höfðu farið út dalinn að bíta þurrt gras eftir að hitinn frammi í dalnum varð þeim óbærilegur.

"Hei, ho-o-o, hí-hoj", heyrðist frá vögnunum, "landeyðurnar ykkar" og ýmislegt þaðan af verra. Nær griðungarnir voru bundnir á klafana og sá vagneklanna, sem sat á fremsta vagninum reiddi upp svipuna til að mjaka dráttardýrinu úr stað, komu tveir piltar niður gilið. Báðir klæddust þeir hermannajakka úr vaðmáli. Annar þeirra bar stóran Tsjerkeskanhatt á höfði sér. Hatturinn sat þannig á höfði piltsins, að augljóst var, að hann var annars eign. Hinn drengurinn bar gamaldags rússneska hermannahúfu.

Sá með Tsjerkeskenhattinn virtist vera 16 til 17 ára að aldri, hinn aðeins 14 eða 15 ára. Andlit þess eldra var ekki viðkunnanlegt; grönn hakan, þreytuleg en þó snör og deplandi augun benti til þess, að pilturinn sá væri ekki allur þar sem hann var séður. Yngri staulinn líktist þeim eldri og þó ekki. Útlit þeirra var svipað, en hann bauð af sér betri þokka. Svört og djúp augu hans voru flöktandi. Hann yggldi brýrnar. Það var líkt og með honum bærðist geðshræring, sem hann stillti sig um að láta í ljós.

"Sælir séuð þið", sagði eldri drengurinn.

"Komið þið sælir", svaraði sá, sem fyrir vagneklunum fór. "Þið virðist vera á leið til borgarinnar".

"Þú átt kollgátuna", var hrópað glettnislega af einum vagninum.

Eldri sveinninn tók spauginu brosandi, en sá yngri yggldi brýrnar sýnu meir enn fyrr. Reiðin blossaði sem leiftur í andliti hans. Þó hamdi hann skap sitt.

"Ó, Guð formæli öllu ómenni"! hrópaði sá eldri. "Við vorum í aðalsmannaskólanum, enda erum við bræður göfugrar ættar".

"Bedjan"! hrópaði nú yngri bróðirinn og þaggaði niður í hinum með augnaráðinu. Fljótlega tók Bedjan þó upp þráðinn þar sem frá var horfið:

"Já, við bræður erum fyrirmenn. Faðir okkar sendi okkur peninga til að við gætum leigt rússneskan hestvagn, til að flytja okkur heim í sumarleyfi. Guð formæli öllu ómenni! Við sömdum við Rússa einn um að hann færi með okkur til borgarinnar. En á leiðinni varð hann drukkinn, sparkaði okkur úr hestvagninum og hélt leiðar sinnar. Við sátum eftir með sárt enni. Fúlmennið hvarf okkur sjónum með allan okkar farangur í vagninum og átta rúblur að auki, sem hann hafði haft af okkur".

Nú var sem æði rynni á yngri bróðurinn. Hann snéri baki í bróður sinn og vagneklana og einblíndi á hina hnígandi sól.

"Hann tók með sér frakka, sem kostaði fimm túman", (50 rúblur), sagði Bedjan, eldri bróðirinn. "En fjandinn hirði frakkann, hann er ekkert til að drúpa höfði yfir, enda er faðir okkar stöndugur maður".

Sá yngri snéri sér að bróður sínum, öllu reiðari enn fyrr.

"Nei, nú er mér nóg boðið, Bedjan", hvæsti hann í bræði sinni. Bedjan lét orð hans sem vind um eyru þjóta og hélt áfram talinu.

"Við höfum soltið í tvo daga", sagði hann, "og vitum ekki til hvaða bragð skal taka á þessum ókunnugu slóðum".

"Guð sé oss næstur", svaraði gamall ekill, sem sat á einum vagninum. "Þekkið þið ekkert til í þessu héraði? Það mætti halda að þið værið í Tataralandi en ekki hinni kristnu Georgíu. Við skuldum gera ykkur góða veislu með gnægð matar og víns. Svei þeim, sem gert hafa á ykkar hlut! Og til borgarinnar skulum við koma ykkur. Hvorki skulu regn né stormar eða sólbrenndir sandar hefta för ykkar".

Yngri bróðirinn lyfti brúnum. Svipur hans lýsti sýnilegri velþókknun. Gleði skein úr yfirbragði hans, líkt og hann fyndi nú í fyrsta sinn fyrir mannlegri gæsku og fagnaði henni um leið.

Gamli maðurinn opnaði matarskríni, færði bræðrunum brauð og skengti þeim vín úr belg.

"Jæja Petre", ávarpaði gamli maðurinn sjálfan sig. "Jafnvel hvolpar svelta ekki í hel í okkar blessaða landi, svo hverju kvíðið þið? Svona nú, borðið, synir mínir. Takið ekki þetta þurra brauð til marks um að við séum nískir. Í nótt munum við gefa ykkur steikt kindakjöt, svo ljúffengt að sjálfur Tyrkjasoldán mundi sleikja út um biðist honum slíkt ljúfmeti".

Petre tók báða drengina upp í vagninn til sín. Að því búnu var kallað til brottfarar og vangalestin hélt af stað. Rykið þyrlaðist yfir þurran veginn.

Þegar dró að matmálstíma þá um kvöldið, slepptu vagneklarnir nautunum í haga nærri útjaðri borgarinnar. Komust þeir þannig undan nautaskatti. Þeir tóku bretti af vögnunum og kyntu bál. Petre steikti kindakjöt handa hinum ungu gestum og veitti þeim aðrar góðgjörðir, sem hann mátti. Að loknum snæðingi lögðust menn þreyttir til hvílu og sofnuðu von bráðar. Griðungarnir tvístruðust um beitilandið, en verðir gættu þeirra. Petre breiddi kápu sína þar sem piltarnir skyldu leggjast og sagði:

"Þið eruð göfugir menn og afberið því ekki, að liggja á jörðinni eins og við". Sveinarnir lögðust fyrir og Petre nærri þeim. Hann leið útaf, sem dauður væri.

Það bjarmaði af degi. Vagneklarnir risu á fætur. Petre hugðist vekja bræðurna, en sá þá hvergi, eins þótt hann renndi augum yfir alla vagnana.

"Fjandakornið"! hrópaði gamli maðurinn, þegar hann hafði fullvissað sig um, að yngissveinarnir höfðu laumast á braut. "Þeir skulu eiga mig á fæti. Læðast burt, ekki nema það þó", tuldraði hann í barm sér. "Einhverju hljóta þeir að hafa stolið", bætti hann við".

Petrer sem fór til borgarinnar til að selja vín, var rændur! En hver gerði þetta? Brjóstmylkingar! Vasarnir skornir af fötunum. Fjandinn fjarri mér"!

"Hafa þeir stolið miklu"? spurði einhver.

"Ekki svo miklu, að eigi verði bætt", ansaði Petre. "En söm er mín smán. Ég hef verið rændur af brjóstmylkingum. Nú er ég orðinn að viðrini í augum ættmenna minna og nágranna. Ja, fyrst Georgíumaður setti upp rússneskan hatt er útséð um samvisku hans".

Hann lét sem sér þætti lítið til skaðans koma og freistaði þess að slá þessu öllu upp í grín. En í rauninni skammaðist hann sín.

Fjögur ár liðu. Það var á öndverðu vori, að Petre, þá hniginn að aldri, fór til borgarinnar til að kaupa kvartstein. En hvernig fór hann? Jú, á sömu sjálfsánægjunni og áður. Og heldur hafði hún aukist, einhverra hluta vegna. Eftir ævintýrið, sem þegar er rakið, hætti hann að aka vögnum. Sagði hann oft við syni sína, með nokkrum trega, að ekki væri hann jafn röskur sem fyrr. Nú sat eldri sonur hans á vagninum, en sjálfur lá Petre á vínbelg líkt og Tyrkjasoldán, en leiðarhani var á vagni sonar hans. Petre fagnaði sæmd hans og státaði af henni. Var hann hinn kátasti og hugðist gleðja skrukku sína, er heim kæmi.

Petre varð tafsamt í borginni fáeina daga. Lestinni seinkaði einnig og virtist aldrei ætla að halda af stað heimleiðis. Loks urðu menn ásáttir um að halda heim í skini aftanröðuls. Petre hafði keypt kvartsteininn. Hann ók vagninum að fjósi við gistihúsið. Það var á hádegi.

"Nú hef ég ekkert fyrir stafni", hugsaði Petre. "Ráð væri að fara á Avlabaritorg og leita tíðinda".

Mikill fjöldi manna var jafnan á torginu. Stóðu þeir víða skvaldrandi í hópum og var af nokkur hávaði. Petre gekk að einum hópnum, til að vita hvað þar væri á seyði. Þar var honum sagt að áður en skotið yrði af fallbyssu á Makhatafjalli, yrði maður nokkur festur upp á gálga. Aldrei á sinni lífsfæddri ævi hafði hann séð slíka athöfn. Fæturnir báru hann ósjálfrátt að aftökustaðnum.

"Mörg hef ég séð tárin falla um dagana", hugsaði hann. "Ekki er úr vegi að horfa á þetta". Fylgdi hann nú fjöldanum.

Á Makhatafjalli ægði saman mislitri hjörð. Þar reis gálgi mót himni og stóðu hermenn vörð um hann. Fyrir framan hann var autt torg. Þangað var engum hleypt. Litaðist Petre um og undraðist, enda hafði hann ekki fyrr séð slíkt fjölmenni.

"Gerum ráð fyrir því að karlmennirnir séu komnir hingað sér til gamans. En konurnar; hvað dregur þær hingað"?

Hann var farið að gruna að allt væru þetta eintóm trúðslæti. En þetta er ekki svo slæmt, þótt henging ætti ekki að vera mönnum þókknanleg sjón. Menn á ekki að hengja eins og ketti, enda eru þeir börn Guðs. En hvað margar kerlingar hafa flykkst hingað! Já, seint verður skemmtanahvöt kvenna fullnægt! Og hver var akkur þess Armena, sem taldi mér trú um að hér skyldi fara fram henging? Hélt hann ef til vill að sveitafólk léti ljúga í sig hverju sem væri? Ekki hefði ég komið hingar, vitandi að þetta væri aðeins skrípaleikur, svei mér þá. En náttdimmur er hugur manna, þegar annarra dauði dregur, enda dró mig hingað fýsn til að sjá mann hengdan. Víst takast á syndir og gæði í smáum sálum. Svo er nú það". Þannig hugsaði Petre þess fullviss að engin alvara væri hér á ferðum.

Loks æpti einhver upp yfir sig: "Þeir eru að koma með hann"!

Petre litaðist um og sá dáta leiða mann nokkurn, klæddan rússneskum hermannafrakka. "Haltu þig utan seilingar", hugsaði hann með sér, "trúðu ekki þessum andskotum. Þetta er aðeins blekking. Gerðu þig ekki að viðundri, enginn skal bera upp á þig afdalamennsku".

En samt olnbogaði hann sig áfram í mannþrönginni, til þess að sjá sem best hverju fram yndi. Dátarnir gengu fram hjá honum í lítilli fjarlægð og leiddu milli sín manninn í hermannafrakkanum.

"Fjandinn hafi það", sagði Petre ósjálfrátt. "En hvað þeir eru líkir dátum! Og þeir klæðast einkennisbúningum! Og ekki vantar að þeir hafi lært að handfjatla byssur.".

"Einmitt", sagði kerlingin, "svona árans trúðar eru þessir borgarstrákar. Og furðulíkir rússneskum pjökkum".

Meðan á þessari einræðu stóð varð Petre litið á manninn í hermannafrakkanum. Hann virtist vera tvítugur að aldri eða þar um bil. Honum var lítillega sprottin grön. Hann var nábleikur. Skyndilega rann upp ljós fyrir Petre:

"Drottinn minn dýri, þetta hlýtur að vera trúðurinn sjálfur! Hef ég annars ekki séð þennan mann? Almáttugur Guð, hjálpaðu mér að rifja upp; hvar ég hef séð manninn". Þannig tuldraði hann í barm sér en var þó engu nær.

"Borgarstrákur er hann að minnsta kosti", sagði hann loks. "Jæja, ég hef svo sem séð urmul af ókunnugu fólki um dagana, hver veit nema ég kannist við andlitið úr hópi þess? En hvað hann er nábleikur, líkt og það eigi í raun og veru að hengja hann. Nei, góðir hálsar, narri er ég ekki"!

"Örlög þín gera móður þína vesæla", hrópuðu heldrikonur að manninum í hermannafrakkanum. Enn hvað hann var ungur.

Petre undraðist þessa háreysti. "Ja, víst er sagt", hugsaði hann, "að meira sé hárið á höfði kvenna en vitið í því. Samt eru þær slóttugar. Hver veit nema þær vilji ólmar ljúga mig fullan, sveitamaninn! Gættu þín Petre, láttu þær ekki snúa á þig. Gerðu þig ekki að viðundri, háaldraða karlmenni! Fjandinn hirði þennan borgarlýð, karla jafnt sem konur. Það er eftir þessu pakki að spotta okkur sveitafólkið, rétt eins og það standi skrifað utan á okkur að við séum frábrugðin öðru fólki".

"Auminginn þinn", sagði kerling ein, "bara að þú hefðir verið skynsamur. Vertu nú tryggur minningu móður þinnar".

"Haltu áfram að skvaldra sem þér líkar", sagði Petre við sjálfan sig. "Til þess er þér trúandi. Og ég, enn einn sveitaaulinn. Örlögin. Mannauminginn verður að deyja og foreldrar hans munu loga í eldi sorgarinnar. Guð almáttugur, frelsa þú alla kristna menn"!

"Hafa allir bundist samtökum gegn mér, til þess eins að hafa mig að fífli"? tuldraði Petre. "Það er best ég forði mér sem skjótast, áður en þessar kerlingar gera mig að viðundri".

Hann forðaði sér, lét sig hverfa í mannþrönginni. Einnig þar var ekki þverfótað fyrir kerlingum. Það var sem innri maður Petre væri tvískiptur; annars vegar vildi hann leita sannleikans, á hinn bóginn var skömmin öllu öðru yfirsterkari.

"En hvað hann er ungur, auminginn", sagði einhver kerlingin. "Það er tæpast að hann sé fæddur enn þá, dauðadæmdur maðurinn. Að hugsa sér hvað lagt er á hjarta móður hans. Algóður Guð, láttu mig aldrei þola neitt þessu líkt", bætti hún við og barði sér á brjóst.

"Svei", muldraði Petre hneykslaður. "Að svo mikill mannfjöldi skuli verja tíma sínum til þess eins að hæða mig og spotta! Það er vissara að spyrja einskis. Meðan ég hef hljótt um mig verð ég síður aðhlátursefni. Gættu að þér Petre, gerðu þig ekki að ginningarfífli þessara borgarslæpingja".

Þannig hugsaði hann, sannfærður um að allir væru í raun að draga dár að honum, sveitamanninum. Honum þótti nú ráð að forða sér. Það er ekki að spyrja að því, þegar geðshræringin dregur menn á asnaeyrunum.

III

Meðan á þessu gekk var strákurinn í hermannafrakkanum leiddur til gálgans. Stóð nú prestur honum á aðra hönd en embættismaður á hina. Böðull, klæddur rauðri skyrtu, stóð fyrir aftan þá.

"Er þessi prestur jafn brjálaður öllum hinum"? hugsaði Petre, þar sem hann horfði til gálgans. "Naumast er slíkur leikur samboðinn geistlegri virðingu hans. Og hver skyldi hann vera, þessi í rauðu skyrtunni? Það lítur helst út fyrir að hann sé aðaltrúðurinn".

Embættismaðurinn dró fram blað og las. Þetta hlaut að vera hápunktur sýningarinnar og endalok. Þetta hafði nú verið aldeilis furðuleg skemmtun. Presturinn sagði eitthvað við strákinn. Petre sperrti eyrun og reisti sig á tærnar. En hann heyrði ekki orð prestsins, til þess stóð hann of langt frá gálganum.

Loks var strákurinn klæddur úr hermannafrakkanum og sveipaður hvítum sekk, svo stórum að höfuðuð stóð ekki upp úr honum. Böðullinn á rauðu skyrtunni tók um snöruna, hallaði stiga að gálganum, snéri sér að vesalingnum og hratt honum upp stigann. Að því búnu brá hann snörunni um háls honum. Múgurinn þagnaði, líkast því sem ekki slæi lengur hjarta í brjósti nokkurs manns.

Böðullinn spyrnti í stigann og felldi hann. Fólkið hélt niðri í sér andanum uns allt var afstaðið. Þá andvarpaði það, líkast því sem það hefði orðið fyrir smávægilegum óþægindum. En í gálganum sveiflaðist aumingja maðurinn fram og aftur,- fram og aftur. Hann sparkaði út í loftið og sparkaði lengi.

Fólkið, sem skömmu áður hafði staðið á öndinni, tók skjótt gleði sína og hafði jafnvel í frammi spaugsyrði. Svo yfirgaf þessi skríll torgið og tvístraðist. Allir hurfu á braut, ánægðir með að hafa orðið vitni að þessum tryllta leik. Petre litaðist um. Hann sá enga hermenn utan tvo, sem stóðu vörð við gálgann. Allir hinir voru farnir. Böðullinn, sá í rauðu skyrtunni, skipti um föt og hélt sína leið. Eftir hékk vesalingurinn í gálganum, dauður og hreyfingarlaus. Petre horfði í kringum sig í forundran.

"Ja hérna, ljótur var nú leikurinn! Skyldi annars hafa verið skipt á piltinum og sekknum og sekkurinn svo hreyfður til með vír? Best væri að dægra í fjósi og sofa almennilega. Skyldi maðurinn í raun og sannleika hafa verið hengdur? Nei, fólkið hlyti þá að hafa fellt tár, í það minnsta smávegis. Pilturinn er þó barn Guðs, en ekki eins og hver annar köttur".

Illur grunur ásótti Petre. Hann varð að ganga úr skugga um, hvort hér hefði átt sér stað raunveruleg henging eða aðeins verið um spaug að ræða. Sannleikurinn yrði að koma í ljós! Hugðist hann ná tali af einhverjum og spyrjast fyrir um málið. Gekk hann að ýmsum, sem á vegi hans urðu en hikaði þegar á hólminn var komið.

Petre rölti áfram. Nú var hugurinn bundinn fjósinu í Avlabari. Á ferð sinni sá hann vertshús. Þaðan barst mikill skarkali.

"Ætti ég að smokra mér inn fyrir", hugsaði hann. "Hver veit nema ég verði einhvers vísari varðandi það, sem gerst hefur? Svo er ekki að vita nema hér megi fá sér eitthvað að narta í. Ekki veitir mér af, ég hef ekki bragðað matarbita frá því í morgun".

Hann gekk inn í húsið, settist út í horn og pantaði sér hálfa flösku víns. Nú skyldi slegið upp lítilli veislu, þótt enga hefði hann þar gestina. Um leið og Petre settist, kom ungur maður inn vertshúsið, fast á hæla hans. Hann var klæddur í nabadi (hælsíða slá). Hann bað um skriffæri, beygði sig yfir borð og tók til við að skrifa. Petre einblíndi á manninn. Honum kom andlitið kunnuglega fyrir sjónir. Ungi maðurinn hélt áfram að skrifa án þess að líta upp. Tíminn leið, en Petre kærði sig kollóttan um það. Hann starði á manninn um leið og hann mataðist, svo löturhægt að með sama áframhaldi mundi maturinn endast honum fram til kvölds. Ekkert komst að í huga hans nema þessi ungi maður. Hann einblíndi á hann og reyndi að koma honum fyrir sig. Sólin hneig til viðar, en Petre sat sem fastast fram eftir kvöldi. Loks stóð hann upp og borgaði fyrir sig. Um leið og hann gekk út, leit hann sem snöggvast á unga manninn. Því næst hraðaði hann sér til Avlabari. Hann átti enn eftir nokkurn spöl að fjósinu, þegar einhver lagði hönd á öxl hans. Petre snéri sér við og sá að þetta var ungi maðurinn frá vertshúsinu. Hann var hávaxinn og bar hatt, sem slútti niður að augum.

"Taktu bréfið", sagði sá ungi og læddi að honum bréfi. "Ef þú ert ekki læs, skaltu fá einhvern til að lesa þetta fyrir þig. Og þá skaltu hlusta með athygli. Þér berast tæpast meiri tíðindi í bráð".

Ungi maðurinn hafði ekki fyrr sleppt orðinu, en hann snérist á hæli og hélt leiðar sinnar, þó ekki hraðar en svo að Petre náði að kalla til hans:

"Hver ertu strákur? Segðu til þín"!

"Það skýrist í bréfinu", hrópaði maðurinn og hélt áfram för sinni án þess að líta við. Petre virti bréfið fyrir sér, stakk því á sig og sagði með trega: "Bara að ég kynni að lesa!... Skyldi hann reyna að ljúga einhverju í mig? Nú jæja, sá lygur í sjálfan sig, sem lygi ber í aðra. Hann er farinn og getur ekki spottað mig".

Petre skundaði nú til fjóssins í Avlabari. Beið hann þess með óþreyju að vita hvað í bréfinu stæði. Son átti hann, vel læsan, enda hafði sá lært hjá presti. Bar Petre hratt yfir og hjartað sló ört í brjósti hans. Honum þótti sem vegurinn hefði lengst.

Um síðir nálgaðist hann þó fjósið, kófsveittur og var það með herkjum, að hann næði andanum. Hann svipaðist um en sá engann. Vagneklarnir höfðu farið á basar. Líkaði Petre það vel, en hitt þó enn betur að hann fann son sinn. Hann lá í fjósinu og svaf. Petre vakti hann. "Stattu á fætur og lestu fyrir mig þetta bréf", sagði hann og rétti bréfið að syni sínum. Sonurinn vaknaði, teygði úr sér og tók því næst við bréfinu. "Hvar fannstu það"? spurði hann föður sinn.

"Ég fann það ekki, því var lætt að mér á leiðinni", svaraði Petre og taldi málið þar með útkljáð. Sonur hans opnaði bréfið og féllu þá úr því peningaseðlar. Urðu þeir feðgar furðu slegnir. Sonurinn hugðist telja peningana, en því reiddist faðirinn og sagði í ávítunartóni:

"Heldurðu að nú sé tími til að telja peninga? Lestu hvað í bréfinu stendur áður en hjarta mitt springur úr forvitni"!

Sonurinn hóf upp lesturinn:

"Strákurinn, sem hengdur var í dag var bróðir minn"...

"Hvað þá"! greip Petre fram í fyrir syni sínum. "Þeir hafa þá í raun og veru hengt hann"! Andlit gamla mannsins náfölnaði. "Hvað var það þá, sem vakti kátínu fólksins? Jæja, lestu, lestu! Ó, að augu mín væri lukt eilífu myrkri".

"Hvað segir þú faðir minn"? spurði sonur hans. "Þú talar eins og þú værir sturlaður".

"Lestu, ég er með ráði og rænu", sagði Petre reiðilega og í mikilli geðshræringu. Hann skalf líkt og hann þjáðist af hitasótt. Sonur hans hugsaði sitt en hélt þó áfram lestrinum:

"Faðir okkar var fátækur aðalsmaður. Þegar hann dó giftist móðir okkar öðrum aðalsmanni, sem starfaði í borginni. Hafði hann af okkur arf okkar, skipti honum fyrir vörur eða seldi fyrir peninga. Eftir sátum við með sárt enni. Meðan við vorum enn á barnsaldri dvöldum við í sveit, en móðir okkar og stjúpi höfðust við í borginni. Þegar þau komu á dvalarstað okkar húðstrýktu þau okkur, slíkar voru barsmíðarnar. Hungraðir og klæðlausir reikuðum við um sveitina. Allir gengu í skrokk á okkur, meira að segja vinnuhjúin, þá sjaldan þau lágu ekki í leti. Ýmsum vandalausum blöskraði þessi meðferð, án þess þó að hafast að. Þegar við svo komumst á legg, losaði stjúpi okkar sig við okkur og sendi okkur á herskóla. Þar var sál okkar eitruð með rússneskum skömmum og formælingum. Auk þess vorum við nær dauða en lífi undan barsmíðum, jafnt að nóttu sem degi.

Þetta var meira en við þoldum. Strukum við því í skjóli myrkurs. Héldum við heim í sveit okkar. Þar komum við okkur fyrir í gömlu húsi. En liðléttingar spörkuðu okkur þaðan út. Þannig hröktumst við á vergang, brauðlausir, heimilislausir, örvinglaðir og einmana. Engum virtist sárna hrakfarir okkar. Við vorum öllum framandi. Fólk taldi okkur aðeins þvælast fyrir sér. Héldum við nú til borgarinnar, harðskeyttir menn og illgjarnir. Við hötuðumst út í lífið sjálft og einkum þó stjúpa okkar. Og við fjandsköpuðumst jafnt við góða menn sem vonda. Var móðir okkar ekki undanskilin í þeim efnum.

Öllum mátti ljóst vera, að við höfðum verið rændir föðurarfi okkar. En hverjum stóð ekki á sama um það? Menn vildu hvorki veita okkur lið né vægð. Sú synd hvílir jafnt á öllum. Það var ekki aðeins stjúpfaðir okkar, sem rændi okkur, heldur allir, þú ekki síður en aðrir. Ég á ykkur öllum grátt að gjalda og fyrir því skuluð þið finna meðan ég lifi. Öll stöndum við svo frammi fyrir Guði á hinsta degi. Þá verður ekkert undan dregið.

Manstu þegar þið voruð með vagnana í Lotsjinigili? Minnistu tveggja stráka þar? Það vorum við bræður. Þá höfðum við hvorki bragðað vott né þurrt í þrjá daga. Aumingja bróðir minn laug þig fullann. Mér var það ekki að skapi, en hvað var til ráða? Einþykkur var hann, blessaður bróðir minn. Guð varðveiti hann þar sem hann er nú. Hann einn var mér kær og hollur verndari. En í dag horfði ég á hann hengdan! Ég skal gjalda lífinu rauðan belg fyrir gráan meðan sálin er enn í líkamanum.

Þú huggaðir okkur, svo nærri lá að gæska þín lýsti upp myrkrið í hjarta okkar. Nóttina eftir kom mér ekki blundur á brá, þó örþreyttur væri. Mér féll það þungt þegar bróðir minn reis á fætur og tók að skera vasana af klæðum þínum. En ég lét kjurt liggja. Þá varð mér ljóst, að þú varst einnig ræningi, því þú lést öðrum lýðast að rænda okkur. Þess vegna gast þú ekki verið góður maður.

Eftir þetta héldum við til borgarinnar, þar sem synd og gæska ganga hlið við hlið eftir breiðum strætum. Þaðan í frá leið ekki sá dagur, að við færum ekki ránshendi um annara eigur. Alla þá, sem á vegi okkar urðu létum við bæta okkur skort okkar. En reitt hjarta krefst stöðugt meira og meira.

Fyrir tveimur árum gerðist það svo, að örlaganorninar leiddu okkur að húsi stjúpföður okkar. Móðir okkar var ekki heima. Brutumst við inn og drápum stjúpa okkar. Hugðumst við að því loknu spilla öllu, sem inni var. Ekki komum við því ætlunarverki í framkvæmd, því brátt dreif þar að lögreglumenn til að handtaka okkur. Mér auðnaðist að flýja en þeir náðu aumingja bróður mínum. Þú þekkir leikslokin, því í dag sástu hann hengdan eins og kött. Þið stóðuð þarna öll og horfðuð á hann deyja ykkur til gamans. Mér leið sem eldur færi um mig logandi tungum. Ég skal hefna harma okkar bræðra! Öll skuluð þið bæta mér skaðann. Ég hata lífið en fyrirlít þó mannfólkið enn frekar. Ég hef brennt allar brýr að baki mér. Við annan brúarsporðinn stend ég,- þið við hinn. Á dómsdegi mun úr því skorið, hverjir eru saklausir og hverjir sekir. Guð grandskoðar hjarta hvers og eins áður en hann leggur lóðin á vogarskálarnar. Ég held mína leið. Síðasta æðin í hjarta mínu brast í gálganum í dag. Þannig brast ég einnig að eilífu frá jörðinni.

Vertu sæll. Ef þig skyldi fýsa að sjá mig, skaltu horfa á mig í gálganum, eins og þú horfðir á bróður minn. Þar verða mín leikslok.

Mig langaði til að opna þér hjarta mitt eins og bók, þótt ég viti ekki hvers vegna. Það er sem þungu fargi sé af mér létt. Peningana þína færðu aftur tífalda. Gæska þín barst sem glóð að hjarta mínu, þar sem hún brennur enn, líkt og glóandi kol þakin ösku. Ég veit að sú glóð mun kulna, enda ert þú lagsmaður stjúpa míns. Þú hengdir bróður minn! Þú leiddir hann til gálagans"!

Sonur Petre var furðu lostinn en af föður hans bogaði köldum svita.

"Hvað hef ég gert"? æpti gamli maðurinn upp yfir sig, skjálfandi af ótta. "Hvað hefur hann Petre gamli eiginlega gert"?

(1879)

GIORGI LEONIDZE ÓSKATRÉÐ

Elepter djákni stóð á þorpstorginu. Þetta var að kvöldi dags og hann dreifði huganum á skrafi við bændur. Þetta var sá sami Elepter, sem mánuði fyrr hafði verið barinn til óbóta af hendur svona mislyndum gestum í afmælisveislu.

Hvers vegna hann heitir Elepter? Nú jæja, um téðan Elepter hafði sóknarpresturinn oftsinnis sagt: "Ætti ég tvo Eleptera, skyldi ég hiklaust hengja annan þeirra".

Elepter djákni var meira fyrir sopann en sálina. Sannast sagna var hann maður veisluglaður, drabbari, vínsvelgur! Við tíðasöng las hann helgiritin þurrlega, allt að því umlandi. En þegar hann vitnaði til þeirra orða hinnar helgu bókar, að hóflega drukkið vín gleðji mannsins hjarta, þá skorti nú hvorki kærleikann í röddinni né tilþrifin.Um sólarlag hurfu bændurnir til nauta sinna og þorpstorgið tæmdist. Þá stóð enginn frammi fyrir hinum aðgerðarlausa djákna, annar en hann Elíoz,-snauðastur bænda."Veistu ekki, þú hnípni bróðir", ávarpaði djákninn Elíoz, "að Vesjalind er vatn ódauðleikans.

Djákninn þreif könnu úr höndum stúlkunnar Abdiu, sem átti þar leið um. Hann bar könnuna að vörum sér. Fyrst rétt bergði hann á vatninu. Því næst svelgdi hann það í sig. Að því búnu sagði hann ofur rólega og líkt og sætkenndur af hamingju: "Karl minn góður, svei mér þá, veistu ekki hvar Vesjalind er"?

"Hvar er sú lind"? spurði Elíoz.

"Á Totrobianifjöllum"! (Hvítufjöllum)

"Og hvað læknar hún"?

"Hún er ekkert lyf, heldur óðdauðleikinn sjálfur"!

"Hvað er ódauðleiki"?

"Það er eilíft líf"!

Elíoz var mjög brugðið. Hann hörfaði aftur á bak.

"Ekki hirði ég um slíkt", sagði hann, þá loks hann mátti mæla. "Hvað stoðar að bæta písl við skort"?

"Ja, hvaðan kemur þér slíkt tal, vesæll maður? Þú og þínir líkar verðskuldið ekki að komast að Vesjalind"! Og djákninn blíndi óvildaraugum á Elíoz. Hann var í senn móðgaður og undrandi á manninum. Það krafðist furðulegs samblands af grófleika og fávísi, að hafna lind ódauðleikans, sem hann í þokkabót hafði sjálfur uppgötvað. En djákninn hafði erfiðað til einskis. "Hann er fátækur maður, hann Elíoz. Hann er slíkur velsalingur, að hungraðir hundar hafa ekki hjarta í sér til að ræna frá honum bita", höfðu grannarnir gjarnan á orði. Samt stóð stöðug veisla fyrir framan kofa þessa jarðlausa og bjargarsnauða manns. En það var ekki hans veisla, heldur veisla grænna flugna. Fátækt, hungur og basl. Því skyldi Elíoz kjósa viðurstyggilegri fátækt sinni eilífðina sjálfa?

Elíoz var hjartahlýr maður og brennheitur draumóramaður. Miskunnarleysi tilverunnar hafði ekki megnað að slökkva hvern vonarneista í sálu hans. Og hann varðist veruleikanum, sem sótti að honum eins og klóhvasst rándýr, stundum í undarlegum draumum, sem virtust líkt og ortir upp úr sjálfum sér.

Um tíma leitaði hann hænu, sem hann trúði að verpti gulleggjum í tilteknu kjarri. Þegar sú leit bar ekki árangur, barði hann höfðinu við steininn. Nú reyndi hann að veiða óskafisk. Daginn út og daginn inn stóð hann úti í Ijoriá. Og sá lét nú hendur standa fram úr ermum. Hann leitaði þrotlaust, jós vatni í allar áttir, lagði net og reyndi meira að segja að klófesta fiskinn berum höndum. En allt kom fyrir ekki; óskafiskinn lánaðist Elíozi ekki að veiða.

En hann var ekki af baki dottinn. Nú einsetti hann sér að finna óskatré. Ef honum auðnaðist að eta ávöxt af greinum þess, kæmist hann samstundis í álnir.

Það var bjargföst sannfæring Elíozar, að ef hann hafnaði í skógi í nístingsfrosti miðrar janúarnætur, mundi hann sjá fagurlega blómstrandi óskatré. Engin önnur fegurð kemst í samjöfnuð við slíka sjón. Kæmist hann yfir þó ekki væri nema einn ávöxt trésins, rétt til að berja hann augum, mundi fátæktin hverfa veg allrar veraldar í skjótri svipan. Enn þann dag í dag veit ég ekki, hver taldi honum trú um þetta, né heldur hitt, hver eggjaði hann fararinnar, ef þá nokkur. Aðeins skal frá því greint, að á janúarnóttum, þegar himininn virtist ætla að bresta sökum heljarkulda, reikaði hinn tötrum vafni Elíoz aleinn um skóginn í þeirri von, að við sólarupprás mundu augu hans líta óskatréð.

"Óttast þú hvorki bjarndýr né úlfa, þegar þú ráfar vopnlaus um skóginn"? spurði fólkið.

Nei, í augum Elíozar blómstaraði óskatréð í rauðum og gulum litum. Allar ógnir voru víðs fjarri huga hans. Og þótt líkami hans væri tötrum búinn, ornaði hann sér við dagdrauma. Þannig bægði hann kuldanum frá. Kona hans og börn sárbændu hann að hætta þessum skógarferðum. En hann hélt uppteknum hætti. Með tímanum vöndust þau þessu og létu hann í friði. Þegar Elíoz snéri heim úr skógarferðum, hafði hann meðferðis skjóðu með eldiviði. Það líkaði fólki hans vel.

"Hvað er títt, Elíoz, hefur þú fundið óskatréð"? spurðum við stundum brosandi.

"Nei, en ég verð að finna það"! svaraði hann.

"En það er kalt í skóginum, þú titrar og skelfur í frosthörkunum. Hvernig heldurðu að þú finnir óskatréð"?

Loks var það einn vetrarmorgunn í nístandi kulda. O, já, það var nú daginn þann, þegar þeir komu með hann Elíoz liggjandi kaldan ná á sleða. Líkið höfðu þeir fundið undir tré;- tréinu hans Elíozar. Frostið prýddi það allskyns myndum. Vesalings maðurinn hafði þá í raun valið svona fallegt tré til að.

"Það var líkast því, sem tréð væri skreytt"! sagði Bodoveli skógarvörður, sem fyrir tilviljun hafði rekist á lík Elíozar í myrkum skóginum.

Já, þannig var það.

Kista Elíozar var gerð úr gisnum fjölum, sem rifnar höfðu verið úr kornhlöðu hans. Elepter djákni varð drukkinn í erfinu, svo sem hugur hans stóð til. Daginn eftir kvartaði hann undan timburmönnum.

Vesalings Elíoz gat ekki flúið ógnvekjandi veruleikann og varð óskatrénu að bráð.

Það eru ekki aðeins þeir, sem rímið leikur létt á tungu, sem geta kallað sig skáld. Margir arka um jörðina, uppljómaðir af skáldlegu amstri og hjartalagi. Og stórum draumum.

VAZHA PSJAVELA DÆMD REYKJARPÍPA.

Þýðendur: Grigol Matsjavariani

Pjetur Hafstein Lárusson

Ekki skorti hana staðfestuna, pípuna þá arna. Og göfug var hún og víðfræg. Kvtisúneli bóndi dáði hana og dýrkaði og tók hana helst ekki út úr sér. Hann fagnaði hverjum morgni með því að kveikja sér í pípunni um leið og hann reis á fætur. Það er hæpið að nokkur ungur hirðir hafi haft aðra eins nautn af því að nasa af ilmandi hungangsblómi og Kvtisúneli hafði af angan tóbaksreyksins. Þegar hann reykti lyngdi hann aftur augunum; slík var sælan. Úti og inni, í leik og starfi, hvarvetna og hvenær sem var; þar sem pípan var, þar var Kvtisúneli bóndi með litlu skinnhúfuna sína á kollinum.

"Drengur minn, gleddu mig nú og hlauptu eftir eldi", kallaði Kvtisúneli. Og strákurinn var ekki seinn á sér að renna með brandinn til föður síns.

"Kona góð, komdu með eldinn"!

Og hvernig skyldi nú konan hafa brugðist við? Alltaf hlýddi hún boði mannsins, kom með eldinn og sagði um leið:

"Megir þú brenna til kaldra kola, svo askan ein verði eftir af þér".

"Ja, ekki vantar í þig galopaháttinn, kona góð", tuldraði Kvtisúneli í barm sér og hafði ekki fleira til málanna að leggja, heldur tendraði í pípunni. Reykurinn leið upp í loftið, lyfti sér hærra og hærra, breiddi úr sér, spennist í strók og hvarf. Kvtisúneli lá í sæluvímu. Jafnvel þótt konan formælti honum þúsund sinnum, skyldi hann aldrei svíkja pípuna í tryggðum.

Reyndar var ekki laust við að hann væri brunninn. Að vísu ekki hann sjálfur í bókstaflegum skilning. En buxurnar hans og Tsjokha voru þakin brunagötum eftir glóð úr pípunni. Og oft hafði legið nærri, að hann skaðbrenndist. En hann hélt uppteknum hætti. Eitt sinn þegar hann var á gangi, læsti eldur sig í fötin hans. Hann var svo heppinn, að ná að kasta sér út í ána; annars hefði gamanið tekið að kárna.

Ótal sögur gengu um Kvtisúneli og pípuna hans. Einhverju sinni barst það út, að hann hefði kveikt í heyi. Og annað var eftir því. Nú jæja, Kvtisúneli lifiði enn góðu lífi og vanrækti ekki pípuna sína.

Þegar Kvtisúneli brá undir sig betri fætinum, þótti honum gaman að mæta einhverjum. Eftir að hafa boðið góðan dag og spurt tíðinda, sagði hann:

"Tyllum okkur nú og reykjum. Ertu með tundur"? spurði hann förumann svo í bróðurlegum tóni. Eftir að hann hafði troðið í pípuna, en ekki fyrr, mátti yrða á hann, nú eða þá hann lét dæluna ganga meðan eyrun leyfðu. Kæmi hann að brúnni, kastaði hann mæðinni, þótt engin væri og kveiki sér í pípu. Þá fylgdi hann bárum árinnar eftir með augunum. Guð má vita hvað hann hugsaði. En nautnin leyndi sér ekki.

Færi Kvtisúneli út á sólroðin akur til að slá, horfði hann á döggina glitra á kornöxunum eins og tár á brúðarhvarmi. Við slíka sjón gafst tilvalið tækifæri til að kýla pípuna út með tóbaki. "Það er best að reykja pípuna meðan döggin glitrar á akrinum; ég legg þá bara þess harðar að mér á eftir".

Yfir höfði Kvtisúnelis flögraði syngjandi fugl. En hann var of sljór til að nema sönginn:

"Rístu á fætur Kvtisúneli, karlinn minn. Nú er ekki tími til að reykja. Dögg hindrar ekki sláttinn. Hvesstu sigðina og sláðu til gagns. Hádegi nálgast og ekki er betra að vinna í hitanum. Pípan hleypur ekki frá þér".

Eitt sinn rataði Kvtisúneli í ógæfu. Fyrir ykkur hefði það verið eins og hvert annað smáræði, en fyrir hann var það reginhörmung. Þar sem hann var í skóginum að safna kurli, týndi hann pípunni. Einhvers staðar hafði þessi forsmán slitnað frá belti hans. Kvtisnúneli leitaði víða, en árangurslaust.

"Davíð, drengurinn minn, Miriam, lambið mitt", sagði hann til barna sinna: "Í Guðs bænum, hreyfið nú skankana og gáið hvort þið finnið ekki andskotans pípuna. Mér líður hreint bölvanlega, enda gæti ég dáið úr pípuleysi. Þið hafið haukfráa sjón; gangið nú um stiginn, þaðan sem ég kom með kurlið. Kannske tapaði ég pípunni þar. Varla hefur hún sokkið í jörðina eða flogið til himna".

Börnin hófu þegar leit að pípunni.

"Hvað ertu að syrgja fjandans tímaþjófinn, sem á eftir að ganga af þér dauðum, vesæll maður"? kurraði í Kvaramezu konu hans.

"Vertu ekki að kássast upp á annarra manna jussu", svaraði Kvtisúneli, "þér væri nær að sinna þínum verkum. Það er skárra að þú bakir brauðið en brennir það. Og vertu svo ekki að kenna mér, hvernig ég á að sitja og standa", bætti bóndi við og dró húfuna aftur á hnakka.

Kvaramze langaði til að svara bónda sínum, en lét kyrrt liggja, enda vorkenndi hún honum pípuleysið og tók að leita hins glataða unaðar hans. "Hér var gull, ekki pípa", tuldraði Kvtisúneli og hvessti augun á stiginn, þaðan sem vænta mátti barnanna. Þau hlupu fram og til baka um skóginn og leituðu pípunnar, en árangurslaust. Móðir þeirra reyndist þeim hyggnari. Hún þekkti vel venjur bónda síns. Þegar Kvtisúneli hafði reykt pípu sína, var hann vanur að binda hana við belti sitt. Það var því ekki ósennilegt, að pípan hefði slitnað frá beltinu við kurltínsluna. Konan gekk því að kurlinu og tók að róta í því. Og ekki varð hún fyrir vonbrigðum, því þar fann hún lukkustert Kvtisínelis. En hún lét það dragast, að sýna bónda sínum pípuna.

"Segðu mér nú bóndi minn", mælti kerling. "Hversu oft viltu fara út í skóg að safna kurli, ef ég finn pípuna þína"?

"Hefurðu kannske fundið hana"? sagði Kvtisíneli og spratt á fætur, glaður í bragði.

"Hirtu ekki um það. Segðu mér heldur hve oft þú munir tína kurl".

Kvtisíneli draup höfði og velti því fyrir sér, hverju svara skyldi.

"Hvað oft"? hváði hann. "Einu sinni", sagði hann svo eftir nokkra umhugsun.

"Ekki þrisvar"? spurði konan.

"Ég skal fara eins oft og þú vilt; láttu mig bara ekki deyja úr pípuleysi", kjökraði Kvtisúneli.

"Gott og vel. En segðu mér nú eitt; hvort þykir þér vænna um konu þína og börn eða pípuna"?

Kvtisúneli brosti í kampinn og skellti svo upp úr. "Um pípuna", svaraði hann eftir nokkra umhugsun. "Hún veitir mér unað, en þið armæðu. En láttu mig nú ekki skvaldra þetta lengur; komdu með árans pípuna. Þú þekkir skaplyndi mitt og vilt tæpast reita mig til reiði".

"Reiðstu ekki en tak í mót", sagði Kvaramze og fékk Kvtisúneli pípuna. "Megi gæfan að eilífu brosa við ykkur, heiðvirðu hjón", bætti hún svo við.

"Amen", svaraði bóndi. "Og Guð hjálpi þér kona góð, að færa mér eldinn refjalaust þegar á þarf að halda." Að svo mæltu blés hann í munnstykki pípunnar, tók sér tóbak úr pungnum og néri því í lófa sér. Í því bar börnin að, móð og másandi og leið yfir því, að hafa ekki fundið pípuna.

"Guð blessi ykkur börnin mín og fáist ekki um það, þótt þið hafið ekki fundið pípuna, því það gerði hún móðir ykkar". Og hann sýndi börnunum pípuna. "Komið nú með brand", sagði hann, "það þolir enga bið".

Börnin hlupu heim í hús til að gera vilja föður síns, en hann hvessti augun á dyrnar og nuddaði pípumunnstykkið milli tannanna.

Brátt fékk hann eldinn og fullkomnaði verkið, tróð tóbaki í pípuna og bar að því eldinn. Hann sveipaðist reyk og honum leið eins og Heilagur andi hefði vitjað hans.

Sveitungarnir höfðu safnast saman í kirkjugarðinum og barst þaðan mikil háreysti. Eitthvað alvarlegt virtist bjáta á; eitthvað, sem þarfnaðist skjótrar úrlausnar. Þetta var í miðjum febrúarmánuði og snjórinn hafði safnast í skafla við kirkjugarðsvegginn. Kvtisúneli sat steinþegjandi og snéri baki í fólkið. Andlit hans var sem kaldhamrað. Hann mændi á snjóinn, hélt uppi í sér pípunni og saug hana hægt.

"Þið verðið að dæma hann; líf mitt er lagt í rúst. Allt heyið mitt er brunnið til ösku. Það er eins og hver önnur Guðs mildi, að takast skyldi að bjarga nautinu úr eldinum. Allt kornið brann. Eldurinn bræddi tólin. Hvert á ég að fara með nautið til að fóðra það, á þessum kalda vetri" Þið bíðið eftir oddvitanum, en það er ekki til neins; oddvitinn gefur engum neitt", sagði Bútlí. Hann var gráti næst. Hann bar loðið belti um sig miðjan og höfuð hans var vafið í þurrkklút. Hann studdi sig við staf. "Ég vil ekki raska ró ykkar granna minna eða annarra, en hvað á ég að gera; ég aumur maðurinn, sem á fyrir fjölskyldu að sjá"?

En til hvers að fella dóm? Væri það ekki eins og hver önnur fyrirtekt? Væri ef til vill ráð að kyrkja manninn? "Þetta hlýtur að vera drykkjunni í honum að kenna", sagði einhver í hersingunni. "Ekki er ég nú viss um, að kenna megi drykkjunni um," sagði einhver. "Réttara væri að huga að pípunni, sem hann reykir nótt sem nýtan dag, enda vorum við ekki svo augafullir. Þeir Berika og Kvtisúneli börðu að dyrum hjá mér og fóru með hljóðfæraslætti og gáska. Ég hafði gaman af og bauð þeim að ganga í bæinn. Ég hélt þeim smá veislu, svona eins og efnin leyfa. En eftir veisluna bað ég Kvtisúneli að staldra við; mig langaði til að drekka með honum tvímenning. Hann gerði mér þann heiður, að verða við ósk minni. Við útbjuggum khinkali og sátum lengi að drykkju. Guð fordæmi þá stund! Þegar tími var kominn til að ganga til hvílu, bjó ég um rúmin. En Kvtisúneli mátti ekki heyra á það minnst, að sofa í rúmi. Hann vildi ólmur fara út í hlöðu og sofa í heyinu. Ég lét þetta eftir honum,- hér sjáið þið afleiðingarnar; Berika er með öllu óhuggandi".

Fólkið hafði þegar kveðið upp sinn dóm í huganum. En það vildi halda fornar hefðir í heiðri og snéri sér að Kvtisúneli. "Komdu hingað", kallaði það. En hann hreyfði sig ekki úr stað, þar til kallað hafði verið nokkrum sinnum. Um síðir drattaðist hann þó á fætur og skjögraði að hópnum, eins og hann væri fótbrotinn. Þeir eldri brostu, þegar þeir sáu tilburðina, en unglingarnir ráku upp skellihlátur. Kvtisúneli stóð frammi fyrir samkumdunni, laut höfði og steinþagði. Hann néri pípuna í höndum sér. Föt hans, augnabrúnir og skeggið voru brunnin, öllum til ómældrar skemmtunar.

"Þú ert heppinn, að hafa ekki brunnið til kaldra kola, karlinn", sagði einhver í glettnislegum tón.

"Nei, hann er ekki sá kjáni að kveikja í sjálfum sér. Það má sjá það á snjónum, hvernig hann hefur slökkt í sér", hrópaði annar.

"Guði sé lof, að sveitungi okkar skuli ekki hafa brunnið í hel", sagði sá þriðji.

"Það hefði verið öllum fyrir bestu, ef ég hefði brunnið inni", sagði Kvtisúneli. "Það hefði sparað okkur öllum mikil vandræði. Nú bið ég ykkur þess, bræður og grannar, að þið hugið vel að þessu máli. Ég hef valdið Bútlía miklu tjóni. Ef ég hefði ekki drattast til hans í nótt, hefðu hlaðan og fjósið ekki brunnið. En hann er nú dálítið samsekur. Það var hann, sem hellti mig fullann í stað þess, að láta mig drattast heim. Og Bútlía veit vel, að þetta var óviljaverk en ekki af fjandskap gert. Þúsund sinnum hef ég legið reykjandi í heyi án þess að kveikja í því. Hvers vegna þurftu hlaðan hans og fjósið að brenna? Þar er við örlögin ein að sakast!" Um leið og Kvtisúneli tók sér orðið "örlög" í munn, sló þögn á fólkið. Þegar hann varð þess var, óx honum ásmegin, losaði tóbakspunginn af beltinu og tróð sér í pípuna um leið og hann hélt áfram máli sínu.

"Hver hefði átt að bæta fyrir dauða minn, ef ég hefði brunnið inni? Hefðuð þið þá ekki lýst Bútlía sekan fyrir að hella mig fullann? Ég hélt lífi og einnig það er verk örlaganna. Hugið að því".

Fólkið velti nú atburðum næturinnar fyrir sér af hálfu meiri ákafa en áður. Kvtisúneli taldi sér glötun vísa. En þá gerðist nokkuð óvænt. Zúrab, gamall bóndi, hispurslaus og frægur af samviskusemi, blandaði sér í málið. Hann var vanur að segja skoðun sína upp í opið geðið á hverjum sem vera skyldi,- jafnt ungum sem öldnum, enda hafði hann oft verið tekinn í karphúsið, bæði af embættismönnum og grönnum sínum. En ekki raskaði það háttum hans. Sterkur rómur hans, líkastur öskri tígrísdýrs eða eldingu, leysti jafnan allan vanda.

Meðan fólkið var niðursokkið í hugsanir sínar bar Kvtisúneli eld að pípu sinni og tók að reykja í makindum. Og einmitt þá heyrðist öskur hins gamla tígrísdýrs:

"Væri nú ekki ráð að hugsa?", þrumaði Zúrab og yggldi hvassar brýrnar. "Og um hvað ættum við að hugsa?", svaraði hann sjálfum sér. "Ég er ekki blindur og sé vel hvað eldsvoðanum olli". Hann snéri sér að Kvtisúneli og hélt áfram: "Það sem eldinum olli er þessi pípa, sem þú sleppir ekki úr kjaftinum á þér, frekar en hundur beini".

Að svo mæltu sló Zúrab staf sínum svo meistaralega í pípuna, að hún kastaðist inn í miðja fólksþvöguna. Kvtisúneli varð svo agndofa, að það leið þó nokkur stund, þar til hann áttaði sig á því, hvað gerst hafði.

"Örlög, Örlög!. Örlögin hafa ekkert með þig og pípuna þína að gera. Hér er minn dónur. Annars ætti ég nú ekki að vera að slá stafnum í pípuna, heldur væri réttara, að láta hann ríða á þér, rakkinn þinn!, sagði Zúrab og horfði gneistandi augum á Kvtisúneli.

Brustu nú á mikil óhljóð meðal fólksins. Það óð að pípunni og barði á henni, bæði með höndum og fótum. Og allir skellihlóu.

Grár og gugginn sagði Kvtisúneli, þá loks hann mátti mæla: "Jerimías, pípan mín". Og svo orgaði hann á Zúrab: "Verðu hendur þínar skúrkur og gættu tungu þinnar"! Hljóp hann nú til, pípu sinni til bjargar undan pyntingunum. En sekur maður bjargar ekki sekri pípu. Og fólkið grandaði henni.

Smám saman sljákkaði í fólkinu, enda þótt vandin væri ekki að fullu leystur. Við það gátu hvorki sá, sem fyrir skaðanum hafði orðið, né samviska fólksins sætt sig. Sú staðreynd, að pípan hafði verið brotin í smátt, mundi hvorki seðja kýrnar hans Bútlía, né heldur reisa hlöðu og fjós. Öllum var ljóst, að nú yrðu menn að láta hendur standa fram úr ermum. Hér þurfti aðeins hvatningarorð og allir mundu hlýða rödd samviskunnar.

"Karlar", sagði Zúrab, "væri þess nokkur kostur, skyldum við þvinga Kvtisúneli til að bæta Bútlía skaðann, enda er hér óvarkárni hans um að kenna. En þar sem Kvtisúneli er snauður maður, er það skylda okkar að hjálpa bágstöddum granna og meðbróður. Við skulum ekki snúa baki við hefðum og siðum áa okkar, heldur styðja eftir mætti við bakið á þeim, sem í ógæfu hefur ratað. Ég skenki Bútlía eina heysátu.Komdu þegar þér þóknast og náðu í hana. Og þegar þú byggir nýja hlöðu og fjós, mun sonur minn hjálpa þér um helgar".

"Guð blessi þig", kallaði fólkið. "Ég legg fram hey. Ég líka. Ég líka.

Þessi orð lauguðu marga brá fögrum tárum. Auk þess, sem Kvtisúneli gaf Bútlía heysátu, lofaði hann að leggja granna sínum til eyki innan tveggja daga, til að bera timbur. Bútlía þakkaði sveitungum sínum. En Kvtisúneli var fjarri því að vera þakklátur, vegna þeirra rauna, sem pípan hafði mátt þola.

Sækjandinn og sakborningurinn kysstust og sættust heilum sáttum og þegar fólkið tíndist burt, fóru þeir saman. Skæðar tungur breiddu út þann orðróm, að þá um kvöldið hefðu þeir Kvtisúneli og Bútlía drukkið brennivín úr sömu skál og ekki lynnt látum fyrr en drukkið var í botn og þeir kumpánar hefðu svarið hvor öðrum ævarandi bróðerni á nýjan leik. Og sagan segir, að ekki hafi þeir látið undir höfuð leggjast, að skála í shesnsobari*.

(1910)

*Shesnosbari er vín, sem Georgíumenn skála í fyrir framliðnum.

TSJOLA LOMTATIDZE GRAMMÓFÓNNINN

Grammófónninn! Grammófónninn! Svo sannarlega hallmæli ég Edison fyrir að hafa fundið hann upp. Fanginn Stepka, kvenhatarinn sá, sór og sárt við lagði, að Edison hefði aldrei fundið upp grammófóninn, ef ekki væru til konur. Það var einhvern veginn svona, sem hann kom orðum að því: "Edison er sagður eiga vin, sem grunar að eiginkonan sé sér ótrú. Edison fann því upp grammófóninn, til að vinur hans gæti laumað honum í herbergi frúarinnar og hljóðritað það, sem þar færi fram". Já, það er ekki erfitt að vera kvenhatari eftir þetta. Og ekki vantaði nú, að grammófónninn raskaði ró okkar fanganna.

En sé Edison spakur að viti, þá er ég enginn kjáni heldur. Því til sönnunnar skal ég segja ykkur frá nokkru, sem henti okkur fangana. Ég var nefnilega fangi og barðist við grammófón. Og bar lægri hlut,-framan af. Það sakar ekki að láta þess getið, að fangelsisstjórafrúin varð fjandmaður minn. En satt best að segja, vorum við víst engir vildarvinir fyrir. Hún vissi, að ég var sósíalisti, en í hennar munni þýddi það orð sama og mannæta. Auk þess var henni kunnugt um, að ég bjó í synd, eftir að hafa kastað minni lögbundnu ektakvinnu á dyr. Ég hefði því ekki úr háum söðli að detta, ef fangelsisstjórafrúnni þóknaðist að bæta smá kafla í syndaregistur mitt. En það breytti ekki því, að í fangelsinu öðlaðist ég slíka frægð, að sjálfur Edison hefði aldrei getað látið sig dreyma um annað eins.

Einhvers staðar varð fangelsisstjórinn sér úti um sargandi grammófón. Þessi óáran söng hásum rómi, eins og fylliraftur með langvarandi barkarkvef, sem ekki hefur fest blund í þrjá daga og þrjár nætur. Í þokkabót heyrðist ekki annað frá honum en öldurhúsaslagarar.

Í fyrstu höfðum við gaman af þessum óhljóðum, enda voru þau tilbreyting í fábreytilegu fangelsislífinu. Fyrst þegar tónarnir heyrðust, stóðum við fangarnir á öndinni. Við dönsuðum og blótuðum, fullir aðdáunar. En eftir nokkra daga tók okkur að leiðast þessi söngur, uns þar kom, að við fyrirlitum hann óendanlega.

Eitt sinn, þegar fangi nokkur var barinn til óbóta, svo veinið í honum glumdi út um allt fangelsið og veggir þess nötruðu af óhljóðunum, þá barst úr grammófóninum í íbúð fangelsisstjórans, eftirfarandi söngur:

Sællega syndir máninn í ánni,

sveipast í faðmlögum næturþegnar.

Þá varð okkur föngunum það endanlega ljóst, að við gætum aldrei sætt okkur við grammófóninn. Frá þeirri stundu fyrirlitum við hann, uppfindningamann hans og þessa helvítismaskínu.

Kvöld nokkurt stóð fyrir dyrum henging eins félaga okkar. Um sólarlag var líkkista, vafin svörtum dúki, færð inn í fangelsið. Síðan var lagsmaður okkar leiddur undir hæð nokkra. Það náttaði. Við stóðum allir í sömu sporum og biðum skelfingaróps dauðamannsins. Og einmitt þá glumdi úr grammófóninum:

Ekkert vantar mig, vinur minn,

vil ég feginn horfa á þig.

Á þeirri stundu varð grammófóninn svarnari fjandi okkar en böðullinn og lögreglan samanlagt. Hvað er til ráða, til að losna við slíkan óvin?

Ég hef heyrt því fleygt, að hinar merkilegustu hugmyndir skjóti upp kollinum fyrirvaralaust. Ekki veit ég, hvað hæft er í því, en að minnsta kosti gerðist það þetta umrædda kvöld. Hugmyndin kom líkt og úr heiðskýru lofti. Við það tók ég gleði mína og fór að raula fyrir munni mér:

Ekkert vantar mig, vinur minn".

"Niður með grammófóninn! Nú skal hann ekki sleppa!" hrópaði ég.

"Hvað þá"? spurðu menn.

"Það er mitt mál. Sé Edison vitur maður, þá er ég enginn kjáni heldur.

Þannig var, að enda þótt náungakærleikurinn íþyngdi fangelsisstjóranum ekki úr hófi fram, hataði hann mig umfram aðra menn. Í mosanum utan við fangelsið óx blóm. Þetta blóm tók ég og gróðursetti það í mold. Morgunn einn veitti fangelsisstjórinn því athygli, að ég var að hlúa að blóminu. Þar með voru örlög þess ráðin. Hann læddist að blóminu, kattmjúkum skrefum, reif það upp og traðkaði á því. Þegar hann að því loknu hugðist halda sína leið, kallaði ég til hans:

"Ræturnar eru enn í moldinni og þær munu breiða úr sér". Þá hrópaði hann rámri röddu á fangavörð og skipaði honum að grafa ræturnar upp. Svona þótti honum vænt um mig. Og ég ákvað, að færa mér í nyt "kærleika" hans.

Ég settist við borð og skrifaði bréf, meðan ég raulaði lagstúf. Nú skyldi grammófónninn lúta í lægra haldi. Þetta skrifaði ég:

"Kæri vinur.

Mér líður vel og skemmti mér hið besta. Reyndar sit ég í fangelsi, en svo er Guði fyrir að þakka, að djöfullinn reynist ekki eins máttugur og prestarnir predika. Ég ætti nú að vita það, því fangelsisstjórinn er góðmennskan uppmáluð. Hann fyrirlítur ekkert nema pyntingar. Svo ég nefni dæmi, máli mínu til stuðnings, þá er bannað með lögum, að syngja í fangelsum. En hann fann ráð við því."

Ég skrifaði, að vegna söngbannsins, hefði fangelsisstjórinn séð aumur á okkur föngunum og ekki horft í eyrinn, heldur keypt forláta grammófón til að létta okkur lífið. Að lokum sendi ég hinum hávelborna móttakanda bréfsins kærar kveðjur.

Ég setti bréfið í umslag og afhenti það fangaverði. Senn var þess að vænta, að grammófónninn færi að hvæsa.

"Húrra! Grammófónninn þegir! Húrra!"

Í hádeginu var mér fært tómt umslagið. Það þýddi, að bréfið hafði verið "fangelsað", en ekki sent viðtakanda. "Húrra, strákar"!

Um kvöldið kom fangelsisstjórinn inn í klefa. Hann horfði á mig og spurði með illskufullu brosi:

"Hvað segir þú gott? Leiðist ykkur?"

"Já, reyndar", svaraði ég. "Það heyrist ekkert í grammófónunum".

"Ha-ha-ha". Fangelsisstjórinn glotti og sagðist hafa brotið grammófóninn. Hann horfði lengi á mig.

"Húrra strákar, niður með Edison og grammófóninn hans. Hver veit nema fangelsisstjórafrúin minnist mín bæði vel og lengi?

Enn þann dag í dag valda grammófónar mér óþægindum, ef ég heyri til þeirra í veitingarhúsum, þar sem frá þeim óma ýmis lög. En samt sem áður; sé Edison vitur maður, þá er ég enginn kjáni heldur.

(1910)

AKAKI CERETELI TVEIR DRAUMAR

Þegar ég var tíu ára gamall var ég sendur í menntaskóla. Ég hafði erft hreysti föður míns en viðkvæmt og ástríkt hjarta móður minnar. Auk þess hafði ég fengið gáfur beggja foreldranna í vöggugjöf. Ég þurfti því ekki að beita mér sérstaklega, til að verða fyrirmyndar nemandi; ekki aðeins í bekknum, heldur í skólanum öllum. Kennurunum líkaði vel við mig og bekkjarbræðrunum þótti vænt um mig. Framtíðin blasti við mér.

Það er auðvellt að heilla ungmenni. Ef kennara og nemanda semur ekki, þá er sökin kennarans. Svo var Guði fyrir að þakka, að í skólanum var enginn til að leggja fægð á. Okkur skólapiltunum þótti vænt um alla kennarana og þó sérstaklega einn, sem við beinlínis dáðum. Að sitja í kennslustund hjá honum, var eins og að vera heima hjá sér. Við drukkum í okkur hvert orð sem hann mælti. Jafnvel fúxarnir álitu slæma einkunn frá honum ógæfuvott.

Eitt sinn, í sögutíma, fjallaði kennarinn um orrustuna við Mamaí. Með brostinni röddu, sagði hann frá því, hvernig Rússar komust undan oki Mongóla. Tárin runnu niður kinnar okkar. En þetta stóð ekki lengi; allt í einu ljómaði andlit kennarans og augu hans blikuðu eins og sól að loknu óveðri. "Og sjá", sagði hann, "þá kom þar Dimitryi Donskoj stórfursti og bróðir hans, Andrej frá Tverj við hlið hans. Og smám saman bar að fleiri bændafursta. Heilagur Sergej blessaði yfir krossinum og því næst hófst orrusta upp á líf og dauða. Mongólar voru sigurvissir, enda mun fjölmennari. En flótti flögraði ekki að Rússum. Nú skyldu örlög rétttrúnaðarins ráðast! Vígdjarfir menn, sem eiga trú og ættjörð að verja, ráðast á Mongólana. Meðan annar helmingur liðsins gerði árás, hvíldist hinn hlutinn. Þrátt fyrir þessa herkænsku, var nú illa komið fyrir Rússum. Þeir voru lémagna og lið þeirra tvístrað og óttaslegið. En skyndilega gaf þar að líta ókunugan mann, ríðandi hvítum fáki með spjót í hendi. Hann þýtur áfram, líkt og kólfi væri skotið og ber dauða og skelfingu í raðir Mongóla. Þá ávarpar hinn djúpvitri Andrej fursti hálfsigrað lið sitt: "Undraverð eru verk , Drottins. Hann hefur sent heilagan Georg oss til fulltingis! Áfram, Guð er með oss"! Veður hann nú mót guðleysingjunum líkt og valur. Og aðrir fylgja fordæmi hans og ráðast gegn hinum yfirlætisfullu fjandmönnum. Loks bergmálar siguróp um Kulikovodal".

Við urðum svo gagnteknir af frásögninni, að ósjálfrátt rákum við upp fagnaðaró. Kennarinn spratt upp og rauk á dyr. Það var eins gott að yfirkennarinn var ekki nærstaddur; þá hefði okkur verið sýnt í tvo heimana fyrir ólætin. Kennslunni var lokið þann daginn, en við sátum lengi í skólastofunni og fórum ekki hænufet. Okkur langaði til að sviðsetja orrustuna við Mamai. En allir vildu leika Rússa, en engir Mongóla.

"Hvað er að? Hvers vegna ertu svona seinn? Þú ert nábleikur!" sögðu foreldrar mínir, þegar ég kom heim. Auðvitað sagði ég þeim skilmerkilega frá því, sem gerst hafði í skólanum. Þau brostu. Svo strauk faðir minn mér ástúðlega um höfuðið og sagði eftir nokkra þögn: "Slíkt sem þetta hefur einnig gerst í Georgíu. Vissir þú það ekki?" Að svo mæltu gekk hann að bókaskápnum, tók þaðan lítið kver og rétti mér: "Líttu í þetta, þegar þú hefur unnið heimaverkefni þitt". Ég var fljótur að borða daginn þann, lauk heimaverkefninu og tók að lesa georgísku bókina. Og drottinn minn dýri, hvílík lesning! Hvílíkur fróðleikur! Sannir viðburðir héðan og þaðan. Á sama tíma og Rússar stundu undir klafa Mongóla, hrjáðu sömu örlög hina kristnu Georgíumenn. Í báðum löndunum gera þjóðirnar uppreisn, hvor út af fyrir sig, og frelsa lönd sín undan ánauð Mongólanna. Meðan Sergej biskup hvatti Rússa með bænum sínum, eggjaði Arsen biskup Georgíumenn. Í báðum löndunum þeysir heilagur Georg fram á hvítum hesti, kristnum lýð til fulltingis. Í Rússlandi fer Dimitri Donskoj fyrir hernum; hér er það Dimitri hinn hugrakki, sem gleður heilagan Georg.

Ég lá lengi vakandi í rúminu og lét hugann reika. Það var ekki fyrr en birta tók af degi, að ég sofnaði. Þá dreymdi mig eftirfarandi draum:

Kristur sat í hásæti sínu og geislaði af honum. Tveir jöfrar, sem báðir báru kórónur, fóru fyrir lýðum, Dimitri hinn hugrakki og Dimitri Donskoj stórfursti. Héldu þeir á krossum og báru þá að háskti Krists. Herir fylgdu jöfrum þessum, rússneskur á aðra hlið en georgískur á hina.

"Guð er með oss", sungu Rússarnir einum rómi.

"Guð mun tortíma fjendum vorum", kyrjuðu Georgíumennirnir á móti. Um leið gall við rödd af himnum ofan: "Undarlegt er, að þið skuluð syngja á svo ólíkum tungum, en þó er tónninn sá sami, himneskur og heillandi". Það var Kristur, sem svo mælti.

"Hér er dans", hrópaði ég og vaknaði við hávaðann í sjálfum mér.

Um morguninn mætti ég fyrstur allra í skólann. Skólastofan var gjörsamlega tóm. Meðan ég beið, fannst mér hvert andartak líða löturhægt. Ég beið þess í ofvæni, að bekkjarbræður mínir mættu heyra, hversu heillaður ég var. Um leið og þeir komu, sagði ég þeim frá því, sem stóð í georgísku kennslubókinni. Og þeir hrifust eins og ég hafði gert. Við ákváðum að segja kennaranum, sem átti að kenna okkur í fyrstu kennslustundinni, honum Alexej Petrovits frá bókinni. Sá yrði nú hrifinn!

Kennarinn kom, og við sögðum honum frá georgísku bókinni.

"Þetta fær ekki staðist", tuldraði hann. "Það hlýtur að vera lygi". Þá sýndum við honum kennslubókina.

"Já", sagði hann, "víst stendur þetta þarna, en það er nú samt rangt. Þið skuluð ekki trúa þessu". Að svo mæltu snéri hann sér að kennslunni.

Við skólabræðurnir vorum vissir um, að kennarinn væri veikur. Hann var einhvern veginn ekki með sjálfum sér þennan dag. Nei, hann var ekki eins og hann átti að sér að vera. Hann leit ekki einu sinni á okkur í lok kennslustundar, né heldur kvaddi hann okkur með brosi, líkt og hann var vanur.

Eftir nokkra stund kom yfirkennarinn og rakti úr okkur garnirnar. Og hann tók georgísku bókina og fór með mig til skólastjóra.

"Hvað gengur eiginlega á"? spurði skólastjórinn.

"Ekkert", svaraði ég undrandi.

"Ekki það nei", hvæsti yfirkennarinn. "Hvað er þetta þá eiginlega"?

"Þetta er georgísk kennslubók í sögu", sagði ég í hreinskilni minni. "Hér stendur það sama um Georgíu og Alexej Petrovtsj kenndi okkur um Rússland í gær".

Nú tók skólastjórinn til máls: "Heyr á endemi", sagði hann. "Veistu ekki að það er bannað að lesa georgískar bækur í skólanum? En þér nægir ekki að lesa þær, heldur spillir þú öðrum skólapiltum, með því að láta þá lesa þær líka".

"Ég hélt.auk þess ráðlegði faðir minn mér að lesa þessa bók".

"Faðir, faðir! Það var tekið á móti þér í þessum skóla, til þess að þú gleymdir föður þínum og öfum. Hér eigið þið að snúa ykkur til þeirra, sem koma í þeirra stað. Skilurðu það"? En ég gat alls ekki skilið þetta og snéri titrandi inn í kennslustofuna. Bekkjarbræður mínir slógu hring um mig. Þegar ég sagði þeim allt af létta af ferð minni til skólastjórans, urðu þeir jafn undrandi og ég.

Upp frá þessum degi var lögð fægð á mig í skólanum, án þess ég gæti skilið hvers vegna. Ekki sló ég slöku við lærdóminn frekar en áður, ærslaðist aldrei og sýndi öllum tillitssemi.eins og ég var vanur.

Kennimaðurinn, sem kenndi okkur kristnifræði, varð mér sár. Kallaði hann mig fyrir sig og spurði mig spjörunum úr. Ég opnaði honum sem guðsmanni, hjarta mitt og dró ekkert undan. Hann sagði: "Sonur minn, þú ert enn of ungur. Þú getur ekki enn þá skilið allt sjálfur og átt því að hlýða þér eldri mönnum. Þeir þekkja þarfir þínar betur en þú. Það er þeirra, að svara bæði Guði og mönnum fyrir þína hönd. Þetta er Guðs vilji, eins og Biblían hermir. Ég skal láta þig fá hana, svo þú getir lesið hana þegar tóm gefst til. Guð mun hugga þig.

Hann talaði af föðurlegri umhyggju, strauk mér um höfuðið og afhenti mér Biblíuna á forn-slafnesku. Því næst lét hann mig fara.

Ég tók mér nú fyrir hendur, að lesa þessa bók, en skildi fátt, sem í henni stóð. Hvað eftir annað leitaði ég til föður míns eftir aðstoð. Loks þraut hann þolinmæðina og sagði:

"Í Guðs bænum, láttu mig í friði! Kveldu hvorki mig né sjálfan þig. Ef þig langar til að lesa guðspjöllin, skaltu lesa þau á georgísku. Á þá tungu voru þau þýtt af dýrlingum í árdaga kristinnar trúar. Allt eldist, en tunga guðspjalla okkar er alltaf sem ný".

Tók ég þá að lesa guðsorðið á georgísku og varð mér við það rórra.

"Hvernig gengur þér með guðspjallið, lestu það"? spurði kennimaðurinn dag nokkurn.

"Já, að sjálfsögðu. Og ég les það ekki einungis, heldur ber ég það alltaf á mér".

"Gott er nú það. Viltu lofa mér að líta á"?

Ég rétti honum guðsorðið þegar í stað. Hann rak upp stór augu, hélt bókinni í annarri hendinni og virti hana fyrir sér. Loks spurði hann:

"Hvað er nú þetta"?

"Þetta er Biblían".

"Hvaða Biblía"?

"Þetta er Biblían á georgísku".

"Lét ég þig lesa þetta"?

"Ég skildi ekkert í því, sem þér sögðuð mér að lesa".

"Humm! Einmitt það já. Þú kastar frá þér heilögu riti allra rétttrúaðra kristinna manna, til að geta lesið þessa bók, sem skrifuð er á þessu líka hrognamáli. Það ætlar ekki að vera auðvelt, að koma þér til manns. Að svo mætlu grýtti hann bókinni í vegginn, svo blöðin þyrluðust í allar áttir. Ég stóð stjarfur í sögu sporum. Einhver undarleg tilfinning stakk mig í hjartað. Svo rauk ég af stað og man ekki hvernig eða hvenær ég kom heim. Ég man það eitt, að ég lagðist á grúfu í rúm mitt, huldi andlit mitt ofan í svæfilinn og hágrét. Foreldrar mínir stóðu yfir mér og reyndu að róa mig.

"Er tungumál okkar hrognamál"? spurði ég með grátinn í kverkunum.

"Hvað er að heyra, sonur minn? Ertu genginn af göflunum"? hrópaði móðir mín og lagði hönd á munn mér. "Þér er ekki sjálfrátt! Hafnaðu ekki Guði!".

"Það gerði ég ekki, heldur lærifaðirinn".

"Hvaða óþokki er það. Varla er hann kristinn? Hann hlýtur að vera guðleysingi!"

"Nei, nei, hann kennir kristin fræði".

"Hvernig má það vera, sonur minn? Gæti hann þá sagt annað eins?"

"Hann er ekki einn um að segja þetta, aðrir segja það sama".

"Þeir eru að spauga, þótt slíkt spaug sér syndsamlegt".

"Hvílíkt spaug! Hann slöngvaði frá sér bókinni, svo allir nemarnir hrukku í kút".

Foreldrar mínir horfðust lengi þegjandi í augu. Síðar sagði faðir minn:

"Elene, við tökum drenginn úr menntaskólanum. Enda þótt vankunnátta sé mikið ólán, þá er hún betri en sálarháski". Foreldrar mínir yfirgáfu herbergið hálfgrátandi. Þau skildu mig eftir niðursokkinn í örvinglan minni.

"Hvernig má það vera", hugsaði ég, " að tungumálið, sem heilagur Nino talaði, þegar hann boðaði þjóð okkar kristni, sé hrognamál? Að tungumálið, sem heilagir feður hafa um aldir notað til að þjóna Guði, sé óhreint? Hví höfum við kvalist fyrir Guð svo lengi, ef þessi tunga er honum ósamboðin? Fórnuðu píslarvottar okkar sér til einskis? Var öll okkar fortíð til einskis"?

Eftir því, sem ég spurið sjálfan mig fleiri spurninga, fylltist sál mín meira angri og kvölum, uns ég þreyttist svo, að ég féll í fasta svefn. Dreymdi mig þá annan draum. Mér þótti sem Kristur logaði í hásæti sínu. Í stað hans reis Anti-Kristur upp. Honum til beggja handa, stendur flokkur djöfla, leiddir af Júðum og þá ekki síst Kain. Gömul kirkja er brotnin og heiðið hof reist. Þar þjóna heiðnir prestar guðum sínum í makindum. Voru þeir ekki kristnir áður, sem nú þjóna goðum heiðingjanna? "Færum Mammon fórn", segja þeir. Villimenn hlaupa að með blóðuga hnífa. Þeir bera milli sín unga menn, sem þeir hyggjast fórna. Guð minn góður, enn hvað þeir líkjast kennurum mínum"! Og þessir ungu menn; eru þetta ekki bekkjarbræður mínir? Hví eru þeir leiddir til Heljar með valdi? Já, hér er Helvíti. Ég loga, ég missi ráð og rænu. En. Guði sé lof fyrir réttlæti hans! Skyndilega er sem ljós leiftir með miklum drunum. Eldingu slær niður og lýstur Anti-Krist. Hann fellur í hyldýpi ásamt öllum sínum árum.

Úr fjarska berst himnest ljós. Þar birtist Kristur, að dæma lifendur og dauða.

(1906)

Aftur á forsíðu